Kalendarium
1886 |
Walery, syn Wincentego i Julii z d. Kohler, przychodzi na świat 14.04
w Suchej Beskidzkiej
|
Walery Goetel (1989-1972)
|
1893 |
rodzina Goetlów przenosi się do Krakowa
|
Dom rodzinny w Suchej Beskidzkiej
|
1900-1907 |
Walery uczęszcza do Gimnazjum św. Anny (dziś Bartłomieja
Nowodworskiego)
|
1907 |
wstępuje na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie studiuje
geologię
Walery i jego brat Ferdynand są współzałożycielami klubu turystycznego
Kilimandżaro
|
1908 |
członkostwo w Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego- ukazuje się
pierwszy artykuł w 3 numerze czasopisma Taternik pt. Pierwsze przejście
granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię (we współautorstwie z bratem Ferdynandem)
|
1909 |
I wiceprezes Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie
|
1910 |
przenosi się na studia geologiczne do Uniwersytetu Wiedeńskiego
przygotowuje rozprawę doktorską na temat tatrzańskich utworów retyckich
|
Maria i Walery Goetlowie, 1914 r.
|
1911 |
bierze udział w wycieczce w Tatry zorganizowanej dla Marii Skłodowskiej Curie
z córkami Ireną i Ewą
|
1912 |
kilkumiesięczna wyprawa poszukiwawcza złóż ropy naftowej na Kaukazie
|
1913 |
24.05 promocja na doktora filozofii Uniwersytetu Wiedeńskiego
10.06 ślub z Marią Bronisławą Skłodowską (bratanicą Marii Skłodowskiej Curie)
|
1914 |
otrzymuje asystenturę w Gabinecie Geologicznym UJ
|
1916 |
do 1918 r. Walery i Maria Goetlowie mieszkają głównie w Zakopanem
12.11 w Zakopanem przychodzi na świat córka Wanda
|
Walery Goetel z córką Wandą, 1917 r.
|
1918 |
05.02 habilitacja na UJ
|
1920 |
01.07 zostaje mianowany przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego profesorem nadzwyczajnym
geologii i paleontologii Akademii Górniczej w Krakowie,
prowadzi równocześnie wykłady w Gabinecie Geologicznym UJ
|
1921 |
jest pełnomocnikiem Rządu RP do Spraw Delimitacji Granicy Polsko-
Czechosłowackiej na obszarze Tatr, Orawy i Spisza
|
1923 |
mając 34 lata uzyskuje tytuł profesora zwyczajnego; kieruje Katedrą Geologii
Ogólnej AG
|
1925 |
odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski
przez prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego
|
1927 |
Prezydent CSR Tomasz Masaryk nadaje W. Goetlowi Order Białego Lwa,
najwyższe czechosłowackie odznaczenie
|
1928 |
obejmuje redakcję czasopisma Wierchy – do 1940 r.
|
1929 |
podróż przez Afrykę od Kapsztadu do Aleksandrii
obejmuje stanowisko Prodziekana Wydziału Górniczego AG
|
1930 |
odznaczony orderem św. Sawy (Jugosławia)
obejmuje stanowisko dziekana Wydziału Górniczego AG
|
Walery Goetel
|
1932 |
kawalerem francuskiej Legii Honorowej
|
1936-1947 |
pełni godność prezesa Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
|
1938 |
obejmuje stanowisko prorektora AG
|
Walery Goetel
|
1939 |
zostaje wybrany rektorem Akademii Górniczej na rok 1939/40
wrzesień – ewakuacja na wschód przez Warszawę do Lwowa
listopad – powrót do Krakowa
|
1940-1944 |
akcja na rzecz ratowania mienia AG
z jego inicjatywy w 1940 zostaje otwarta Techniczna Szkoła Górniczo-Hutniczo-
Miernicza, której zostaje dyrektorem
|
1944 |
wstępuje do Stronnictwa Demokratycznego
|
1945 |
przystępuje do odbudowy głównego gmachu AG i przywrócenia jego pierwotnej funkcji
|
1950 |
z powodów politycznych (spotkanie podczas konferencji w Kairze z bratem Ferdynandem, który
był poszukiwany przez komunistyczne władze listem gończym) Walerego Goetla zwolniono z funkcji rektora
doktorat honoris causa Politechniki w Ostrawie
|
1952 |
kieruje Katedrą Geologii Ogólnej na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym
|
1959 |
nagroda i medal im. Van Tienhovena Uniwersytetu w Bonn za prace na rzecz
ochrony przyrody
|
Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steude
|
1960 |
03.04 doktorat honoris causa Akademii Górniczo-Hutniczej
01.10 przechodzi na emeryturę
24.10 w Londynie umiera brat Ferdynand
|
1962 |
uczestniczy w I Światowej Konferencji Parków Narodowych w Seattle w USA
|
1963 |
organizuje Seminarium Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia Trwałości Ich Użytkowania
odnowienie doktoratu w Uniwersytecie Wiedeńskim
|
1964 |
otrzymuje nagrodę miasta Krakowa
zostaje członkiem rzeczywistym PAN
|
1969 |
bierze udział w uroczystościach 50-lecia Akademii Górniczo-Hutniczej
22.05 (w ramach sesji jubileuszowej AGH) uroczyste spotkanie poświęcone Waleremu Goetlowi
|
1970 |
doktorat honoris causa Politechniki Krakowskiej
|
1972 |
06.11 Walery Goetel umiera w Krakowie
zostaje pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie
|
Walery Goetel
|
Publikacje
Walery Goetel opublikował ponad tysiąc opracowań, z których najwcześniejsze pochodzą z 1908 roku, tzn. z czasu, gdy studiował
na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwsza publikacja Walerego Goetla
pt. Pierwsze przejście granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię
(we współautorstwie z bratem Ferdynandem) ukazała się w 1908 roku
w 3 numerze czasopisma Taternik. Ostatnią napisał tuż przed śmiercią (śmierć zaskoczyła
go w czasie pisania wspomnień Pod znakiem optymizmu).
Godności i zaszczyty
• Doktoraty honoris causa
• Medale i odznaki
Order św. Sawy
Odznaczenie Królestwa Serbii i Królestwa Jugosławii, ustanowione w roku 1882 przez króla Serbii Milana I.
Poświęcone jest największemu świętemu Serbskiego Kościoła Prawosławnego – Sawie Nemanjiciowi.
Nadawane za zasługi cywilne, w szczególności w zakresie nauki, sztuki i działalności kościelnej.
W 1914 rozszerzone o klasę wojskową.
Narodowy Order Legii Honorowej
Najwyższe odznaczenie nadawane przez państwo francuskie. Ustanowione przez Napoleona w roku 1802. Przyznawane za szczególne osiągnięcia wojskowe i cywilne.
Motto orderu to Honneur et Patrie (Honor i Ojczyzna).
Obecnie posiada pięć klas: Krzyż Wielki, Wielki Oficer, Komandor, Oficer, Kawaler.
Walery Goetel został odznaczony Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej.
Order Korony Włoch
Odznaczenie ustanowione w 1868 roku przez króla Włoch – Wiktora Emanuela II. Nadawany za zasługi cywilne lub wojskowe.
Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta
Ustanowiony w roku 1921 przez Sejm Rzeczypospolitej. Drugie najwyższe polskie państwowe odznaczenie
cywilne po Orderze Orła Białego. Nadawany za osiągnięcia w dziedzinie oświaty, nauki, sportu, kultury,
sztuki, gospodarki i obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz umacniania
współpracy międzynarodowej. W klasach I i II odznaką Orderu jest ponadto gwiazda orderowa srebrzona, o średnicy 75 mm.
Gwiazda Orderu Odrodzenia Polski
Order Białego Lwa
Najwyższe odznaczenie Republiki Czeskiej, ustanowione w roku 1922. Nadawane przez prezydenta Czech
za wybitne zasługi dla Republiki Czeskiej (początkowo tylko cudzoziemcom, później również obywatelom Czech).
Podzielone jest na grupę cywilną i wojskową. Posiada pięć klas. Najwyższa klasa nadawana jest wyłącznie głowom państw.
Order Krzyża Grunwaldu
Polskie odznaczenie wojskowe, ustanowione w roku 1943 przez Dowództwo Główne Gwardii Ludowej,
zatwierdzone w 1944. Nadawane do roku 1992 za wybitne zasługi bojowe na polu walki oraz przy organizowaniu sił zbrojnych i walki podziemnej.
Posiada trzy klasy :
I klasa – za zwycięskie przeprowadzenie większych operacji wojskowych, za wybitne i o dużym znaczeniu zasługi
przy organizowaniu sił zbrojnych oraz walki podziemnej
II klasa – za wybitne wyróżnienie się w dowodzeniu oddziałem na polu walki, w dowodzeniu oddziałem
partyzanckim i za wybitne zasługi w pracy podziemnej
III klasa – za osobiste czyny bohaterskie na polu walki lub w pracy podziemnej.
Walery Goetel otrzymał Order Krzyża Grunwaldu II klasy.
Krzyż Zasługi
Ustanowiony w roku 1923. Nadawany osobom, które dokonały czynów nieleżących w zakresie ich obowiązków.
Posiada trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy.
Walery Goetel czterokrotnie otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.
Order Sztandaru Pracy
Polskie wysokie cywilne odznaczenie państwowe okresu PRL. Ustanowione w roku 1949. Posiadał dwie klasy
i w każdej z nich mógł być nadawany wielokrotnie. Przyznawane było za zasługi w dziedzinie:
• przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego, spółdzielczości, finansów i innych działów gospodarki narodowej
• oświaty, nauki, kultury i sztuki
• podniesienia obronności kraju
• podniesienia zdrowotności i kultury fizycznej Narodu
• służby publicznej
Medal im. A. Janowskiego
Ustanowiony w roku 1966. Przyznawany działaczom PTTK za szczególne zasługi w krzewieniu krajoznawstwa.
Medal 10-lecia Polski Ludowej
Polskie odznaczenie cywilne ustanowione w roku 1954 z okazji 10 rocznicy powstania Polski Ludowej.
Górska Odznaka Turystyczna PTTK
Najpopularniejsza spośród odznak przyznawanych przez PTTK. Ustanowiona przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w roku 1935.
Walery Goetel otrzymał Złotą Odznakę PTTK.
Medal Komisji Edukacji Narodowej
Nadawany za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania. Ustanowiony w roku 1956.
Medal Niepodległości
Polskie odznaczenie wojskowe okresu międzywojennego. Ustanowione w roku 1930. Nadawane za czynne zasługi dla niepodległości.
Medal Rodła
Ustanowiony w roku 1985. Nadawany za zasługi na rzecz zachowania świadomości narodowej i kultury polskiej wśród Polaków zamieszkałych na terenach należących przed II wojną światową do Niemiec lub Wolnego Miasta Gdańska, za zasługi w walce o prawa Polaków na tych terenach, a także za działania na rzecz odbudowy i integracji tych ziem z Polską po ich odzyskaniu.
Walery Goetel został pośmiertnie odznaczony Medalem Rodła.
Medal za Długoletnią Służbę
Ustanowiony w roku 1938. Przyznawany za pracę w służbie państwowej. Dzielił się na trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy.
Prawo do medalu uzyskiwało się z tytułu pracy w służbie Państwa lub instytucji publicznoprawnej.
Po 10 latach służby pełnionej po 11 listopada 1918 roku uzyskiwało się brązowy medal,
po 20 latach – srebrny, a po 30 latach miał być przyznawany medal złoty, do czego nie doszło z powodu wybuchu II wojny światowej.
Walery Goetel otrzymał srebrny medal.
|
• Członkostwo w polskich i międzynarodowych instytucjach
- członek zwyczajny klasy matematyczno-przyrodniczej Towarzystwa Naukowego im. Šafařika (Bratysława)
- członek nadzwyczajny Akademii Umiejętności i Sztuki (Cordoba)
- członek korespondent Towarzystwa Mineralogiczno-Geologicznego (Praga)
- członek zarządu Polskiego Towarzystwa Geologicznego
- członek honorowy Towarzystwa Geograficznego Czechosłowackiego
- członek Club Alpino Français
- członek Club Alpino Italiano
- członek Klubu Alpinistów Czechosłowackich
- członek Karpathenverein
- członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
- członek Rady Naukowej Węgierskiego Instytutu Karpathenverein
- członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
- członek Rady Naukowej Węgierskiego Instytutu Badawczego
- członek Rady Naukowej dla zagadnień Ziem Odzyskanych
- członek Rady Naukowej Towarzystwa Balneologicznego
- poseł do Krajowej Rady Narodowej
- radny Izby Przemysłowej (Kraków)
- członek zarządu Państwowej Rady Ochrony Przyrody
- członek Komisji Parku Narodowego w Pieninach
- członek korespondent Office International pour la protéction de la nature (Bruksela)
- członek rzeczywisty PAN
|
Zagraniczne podróże
Walery Goetel był miłośnikiem podróży, odbywał je najczęściej przy okazji wyjazdów służbowych. W roku 1912 brał udział
w pierwszej swojej wyprawie geologicznej na Kaukaz. W latach 1923-1929 był uczestnikiem Kongresów Geologicznych: w Brukseli
w 1923 roku, w Egipcie w 1924 roku, w Hiszpanii w 1929 roku.
W 1927 roku uczestniczył w ekspedycji geologicznej do centralnej Islandii, a w 1928 roku w wycieczce naukowej do Francji.
Brał udział w wyprawach geologicznych w Indiach Holenderskich,, Ameryce, Afryce. Odbył wiele podróży naukowych
(po krajach europejskich: Jugosławii, Francji, Norwegii, Węgrzech, Bułgarii, Szwajcarii, Holandii, Związku Radzieckim, Szwecji, Czechosłowacji,
Grecji, NRD, NRF, Wielkiej Brytanii).
• Kaukaz
Będąc jeszcze studentem piątego roku (1912 r.) Walery Goetel wraz ze znanym austriackim geologiem Rudolfem Nothem
(Uniwersytet Wiedeński) oraz swoim przyjacielem Czesławem Kuźniarem również studentem geologii (Uniwersytet Jagielloński),
brał udział w półrocznej wyprawie geologicznej w góry Kaukazu. Celem wyprawy było poszukiwanie złóż ropy naftowej na tych terenach.
Pierwsza daleka wyprawa Walerego Goetla przebiegała przez: Podole, Ukrainę do Rostowa nad Donem, była to podróż pociągiem.
Do Batumi podróż odbywała się statkiem.
Dwudniową podróż przez Morze Czarne Walery Goetel zapamiętał jako jedno z najpiękniejszych wspomnień. Również Batumi
zachwyciło geologa z uwagi na nieznany dotąd urok południowej roślinności.
Bazę badawczą utworzono we wsi Konczkati, gdzie mieszkali w typowym gruzińskim domku. Teren badań podzielony został
na trzy części: północną nad rzeką Suspą, na której pracował Cz. Kuźniar; środkową, która przypadła W. Goetlowi
oraz południową, na której pracował R. Noth.
Po kilkumiesięcznym pobycie w terenie powrócili do Batumi, skąd statkiem odpłynęli przez północne pobrzeże Turcji
(zwiedzając m.in. Stambuł), Morze Egejskie i Morze Adriatyckie – do Triestu. Późną jesienią dotarli do Wiednia.
Wyprawa kaukaska stanowiła dla Walerego Goetla znakomitą okazję do odbycia praktyki zawodowej oraz przygodę naukową,
przeżytą w krajach o odmiennej przyrodzie i kulturze.
Jedna z fotografii wykonanych przez Walerego Goetla podczas wyprawy na Kaukazie w Konczkati, 1912 r.
Kierownictwo i członkowie wyprawy na Kaukaz w Konczkati, 1912 r.
Siedzą od lewej: dr Nott, pani Schmaedel, baron Schmaedel, stoją: Schmaedel junior, Czesław Kuźniar, Walery Goetel, R. Engel
Walery Goetel u źródeł rzeki Suskury, 1912
|
• Afryka
W bogatej spuściźnie Walerego Goetla, interesujące są zwłaszcza zbiory fotografii niemal z całego świata.
Wśród nich uwagę zwracają zdjęcia z podróży po Afryce. To owoc wyprawy, jaką Goetel odbył latem 1929 roku.
Celem podróży na Czarny Ląd było uczestnictwo w XV Międzynarodowym Kongresie Geologicznym, który odbywał
się w Pretorii. W towarzystwie prof. Jerzego Lotha, W. Goetel zwiedził pustynię diamentową Namib nad
Zatoką Wielorybią, dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei, mógł przyjrzeć się pracy w kopalniach diamentów
i złota w Afryce Południowej.
Na statku na jeziorze Wiktoria
Mapka terenów, po których podróżował Walery Goetel
Po zakończeniu kongresu Goetel i Loth kontynuowali podróż przez Czarny Ląd podziwiając
ruiny zamku Zimbabwe, uchodzącego za legendarne królestwo Saby, piękno wodospadów Zambezi
i ogrom Jeziora Wiktorii. Tam rozpoczęła się ich podróż po Nilu, która zaprowadziła ich
pod piramidy Egiptu, a wreszcie do Kairu i Aleksandrii. W ten sposób dobiegła kresu pierwsza
polska wyprawa, która przemierzyła wzdłuż cały kontynent afrykański.
Zuluscy wojownicy
Wodospad na rzece Zambezi (okno z gałęzi) - Rodezja
Pustynia Namib nad Zatoką Wielorybią
Murzynki w Parku Narodowym Krugera
Meczet na wzgórzach Mokkatam (Egipt)
|
Taternictwo
Zdobywanie gór jest sztuką miłości, motywem tożsamości, tworzeniem siebie
Walery Goetel
Walery Goetel był nie tylko wielkim miłośnikiem przyrody i badaczem Tatr, ale także zamiłowanym taternikiem.
Od wczesnych lat młodości związany był z Tatrami.
Walery Goetel podczas odpoczynku w drodze na Pilsko w Beskidzie Żywieckim (pierwsze zimowe wejście 1909)
W okresie 1907-1914 czynnie uprawiał taternictwo. W 1906 wraz z grupą młodych taterników założył "Klub Kilimandżaro".
Pierwszymi członkami Klubu byli Walery i Ferdynand Goetlowie oraz bracia Mieczysław
i Tadeusz Świerzowie. W późniejszym okresie należeli do niego także Władysław Kulczyński, Kazimierz Piotrowski,
Henryk Bednarski i inni. Klub ten istniał tylko 3 lata, a niektórzy spośród jego członków działali
później aktywnie w Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego.
Na przełęczy Branny w masywie Babiej Góry 1910 (trzeci z prawej Walery Goetel)
Walery uczestniczył w wielu pierwszych wejściach ścianami szczytów i przejściach graniami tatrzańskimi. Wspinał się m.in.
w towarzystwie swego brata Ferdynanda oraz innych taterników, dokonując szeregu nowych wejść: na Zasłonistą Turnię (1908),
od Rohaczy po Czarny Szczyt, m.in. wschodnią ścianą Rysów (1909), z Czarnej Doliny Jaworowej przez Śnieżną Dolinę i Wielką
Kapałkową Turnię na Lodowy Szczyt (1909). Uczestniczył także w pierwszym zimowym wejściu na Mnicha w 1910 roku.
W drodze na Mnicha (pierwsze zimowe wejście 1909). Pierwszy z prawej Walery Goetel
Schronisko pod szczytem Babiej Góry (pierwsze zimowe wejście 1908). Drugi z lewej Walery Goetel
Od 1906 roku Walery uprawiał także narciarstwo turystyczne. Uczestniczył w wycieczkach narciarskich w Tatry,
Beskid Zachodni (m.in. pierwsze wejście zimowe na Babią Górę w 1908 r. oraz na Pilsko w Beskidzie Żywieckim
w 1909 r.) i w Karpaty Wschodnie. W czasie swych studiów w Wiedniu był członkiem Polskiego Klubu Narciarskiego
"CAP" i brał udział w wejściach narciarskich w Alpach mi. in. na Hoher Sonnblick 3106 m (1913).
W drodze na Hoher Sonnblick 1913 (drugi z lewej Walery Goetel)
Podczas jednej z alpejskich wypraw narciarskich doznał skomplikowanego złamania nogi,
którego następstwa uniemożliwiły mu uprawianie wyczynowego alpinizmu.
Podczas jednej z wypraw narciarskich doznał tragicznego w skutkach złamania nogi, którego następstwa
uniemożliwiły mu uprawianie wyczynowego alpinizmu. (Wiedeń styczeń 1911)
Walery brał także udział w pierwszych wyprawach ratunkowych tworzonego przez Mariusza Zaruskiego Tatrzańskiego
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Kierował w Towarzystwie Tatrzańskim Komisją dla Robót w Górach i Przewodnictwa.
Przyjaźnił się z Klimkiem Bachledą, Andrzejem Marusarzem i Bartłomiejem Obrochtą.
Powrót z wyprawy ratunkowej na Granatach 1909 ( pierwszy z prawej Walery Goetel)
Od 1903 roku był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Działał w Sekcji Turystycznej, Komisji do Robót
w Tatrach, Komisji Przewodnickiej (w latach 1934–1935), a od 1913 roku w Sekcji Ochrony Tatr oraz Klubie
Wysokogórskim. Od 1918 roku był członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego,
wiceprzewodniczącym (1919–1936 oraz 1947–1950) oraz prezesem (1936–1947) tej organizacji.
Po połączeniu PTT i PTK w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze
w latach 1950–1972 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK,
był zarazem członkiem Plenum ZG PTTK.
Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego na Hali Gąsienicowej (1910)
Stoją od lewej: Janusz Chmielowski, Jodkowski, Porębski, Drewnowski, Wolański, Janusz Żuławski,
Tadeusz Korniłowicz, Wayda, Komornicki, Ritterschield, Wanda Jerominówna, Znamięcki, dr W. Zakrzewski,
Kazimierz Panek, Janikowski, Aleksander Schiele, Staniszewski, Bołdyrew, prof. Kulczyński, Zygmunt Klemensiewicz.
Siedzą od lewej: Ignacy Król, Lerski, nie rozpoznany, Helena Dłuska, Irena Pawlewska, Mieczysław Świerz,
Ferdynand Goetel, Walery Goetel, Władysław Kulczyński, Maria Skłodowska, Jankowska, Królowa.
Na przodzie przewodnicy: Jędrzej Marusarz, Wojciech Tylka Suleja, Klimek Bachleda, Stanisław Byrcyn, Józef Gąsienica Siajny.
Był współzałożycielem i przez wiele lat działaczem Międzynarodowej Unii Towarzystw Alpinistycznych (UIAA),
a w latach 1931-1939 pełnił obowiązki członka prezydium Asocjacji Słowiańskich Towarzystw Turystycznych.
Zimowa wyprawa granią Świnicy członków sekcji narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego z Mariuszem Zaruskim
Walery jest autorem wielu artykułów z zakresu alpinizmu, taternictwa, turystyki górskiej i narciarskiej.
które publikował m. in. w czasopismach: Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, Taternik, Wierchy.
W latach 1928-1934 oraz 1947-1949 był redaktorem naczelnym rocznika Wierchy, a w latach 1950-1972
przewodniczącym komitetu redakcyjnego
Rózne aspekty działalności
• Działalność zawodowa - AGH
Profesor Walery Goetel należy do sztandarowych postaci Akademii Górniczo-Hutniczej. Przez ponad 50 lat swej działalności zawodowej i społecznej kształtował
jej dzieje pełniąc w uczelni wiele bardzo ważnych funkcji organizacyjnych i naukowych. Jako geolog z wykształcenia i zamiłowania kierował Katedrą Geologii
Ogólnej i Paleontologii, a następnie – po jej podziale – Katedrą Geologii najpierw na Wydziale Górniczym a później po 1950 roku na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym AGH.
Obok zasadniczego profilu swoich zainteresowań, sprawował wiele ważnych funkcji wybieralnych: w latach 1929–1930 prodziekana, następnie (1930–1934) dziekana Wydziału Górniczego.
Inauguracja roku akademickiego 1930/1931 w AG,
Kraków, XII 1930 r. Na zdjęciu (w głębi) rektor Henryk Korwin-Krukowski, od lewej NN, prof. W. Goetel, prorektor Stanisław Skoczylas i dziekan Wydziału Hutniczego Mieczysław Jeżewski
W roku 1933 i 1938 był dwukrotnie wybierany rektorem Akademii Górniczej, ale ze względów politycznych wybór nie został zatwierdzony przez Ministerstwo
Oświecenia Publicznego. Funkcję rektora uczelni objął dopiero po kolejnym trzecim wyborze w 1939 roku w przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej 1939–1945.
Stał się w ten sposób w wyniku zawirowań historycznych rektorem trudnych czasów Akademii Górniczo-Hutniczej (1939–1950), jak to trafnie i pięknie określił
Zbigniew Wójcik w swej monografii Jemu poświęconej. Czas ten spożytkował bardzo owocnie, na ratowanie majątku i kadr uczelni w czasie okupacji niemieckiej.
W latach 1940–1944 kierował na Krzemionkach w Krakowie Szkołą Górniczo-Hutniczo-Mierniczą z obsadzoną przez siebie kadrą nauczającą AG (akcja ratowania personelu).
Później (1945–1950) wypromował i doprowadził do realizacji perspektywiczny, dalekosiężny plan rozwoju uczelni.
Był inicjatorem rozbudowy gmachów AGH i wyposażenia jej pracowni. Na tym odcinku osiągnął wybitne rezultaty. Wiele wysiłku
włożył w budowę domów akademickich oraz stołówek i klubów akademickich.
Jako rektor AG doprowadził do powstania Wydz. Geologiczno-Mierniczego i Wydz. Geologiczno-Poszukiwawczego oraz do rozszerzenia nazwy uczelni do
AGH i nadania jej imienia Stanisława Staszica.
Był niezwykle aktywny, na terenie uczelni pełnił wiele funkcji o charakterze społecznym, np. w 1955 r. sprawował razem 8 funkcji, z czego 6
o charakterze kierowniczym. W latach 1956 - 1961 był kierownikiem Katedry Geologii.
W 1960 roku zorganizował na AGH seminarium "Zagadnienia Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia Trwałości Użytkowania Surowców", a w latach
późniejszych uzyskał nadanie mu formy prawno-organizacyjnej.
Przejście na emeryturę – 1960 r. – nie osłabiło Jego działalności ani też nie rozluźniło kontaktów z Akademią. Do końca życia prowadził wykłady zlecone
i pełnił wiele funkcji społecznych.
W 1969 roku pełnił zaszczytną funkcję Przewodniczącego Komitetu Obchodów 50-lecia AGH.
Profesor Walery Goetel był autorem ponad 1000 prac naukowych, popularno-naukowych i informacyjnych z zakresu stratygrafii, geologii regionalnej, tektoniki,
mineralogii ogólnej, petrogenezy, naukowych podstaw ochrony przyrody, opublikowanych w kilku językach na łamach rozmaitych wydawnictw krajowych i zagranicznych.
|
• Akademicki Związek Sportowy
W 1908 roku w Uniwersytetecie Jagiellońskim zrodziła się idea utworzenia organizacji, której celem będzie „rozbudzenie wśród młodzieży
zamiłowania do sportu i dawanie członkom materialnej możności do wspólnej pracy w kierunku rozwijania sił fizycznych za pomocą wszelkich zdrowych
a odpowiednich sportów, zabaw i gier ruchowych” - jak to zostało sformułowane w pierwszym statucie AZS.
Formalne powołanie Akademickiego Związku Sportowego nastąpiło w 1909 roku, w Krakowie z inicjatywy Walerego Goetla, ówczesnego studenta geologii
UJ. Na zebraniu założycielskim 15 maja 1909 roku, Walery Goetel wygłosił referat programowy i został wiceprezesem Zarządu AZS. Funkcja prezesa
przypadła w udziale Wacławowi Majewskiemu. W roku powstania AZS liczył 65 członków, w roku 1912/1913 było ich już 343.
Do wybuchu pierwszej wojny światowej Związek rozwinął
i spopularyzował w społeczeństwie akademickim takie dyscypliny sportu jak: narciarstwo, wioślarstwo, tenis, turystyka górska
i wodna, szermierka, strzelectwo, a także piłka nożna, lekkoatletyka, kolarstwo, łyżwiarstwo.
Po uzyskaniu niepodległości AZS rozszerzył działalność na wiele ośrodków akademickich w kraju a także skupiska polskich studentów za granicą.
AZS współtworzył i zakładał polskie związki sportowe, propagował nowe dyscypliny sportu i popularyzował sport kobiecy.
W latach 1919 - 1937 Walery Goetel pełnił funkcję prezesa AZS Kraków, natomiast od roku 1922 aż do rozpoczęcia II wojny światowej był kuratorem AZS z ramienia szkół wyższych Krakowa.
Walery Goetel uprawiał czynnie wioślarstwo. Brał udział
w wyprawach wioślarskich AZS po Wiśle i jej dopływach. Uczestniczył w regatach, urządzanych w Krakowie na krótkich odcinkach wiślanych.
W latach 1919 - 1937 pełnił funkcję przewodniczącego Sekcji Wioślarskiej AZS. Był inicjatorem
i kierownikiem budowy przystani wioślarskiej AZS.
Walery Goetel brał aktywny udział w działalności sekcji narciarskiej AZS. Organizował kursy narciarskie, uczestniczył w zawodach narciarskich.
Jednak, jak napisze w swoich wspomnieniach Pod znakiem optymizmu „wyprawy narciarsko-turystyczne, odbywane
w twardym trudzie, ale obfitujące w niezrównane przeżycia, tak mnie pociągały, że nie miałem skłonności do narciarstwa czysto sportowego.
Ale doceniając znaczenie tego kierunku dla rozwoju sportu, brałem czynny udział w organizacji różnych imprez sportowych”.
W 1910 roku sprawował funkcję sekretarza generalnego pierwszych Międzynarodowych Zawodów Narciarskich, które odbyły się w Zakopanem.
W Krakowie z inicjatywy Walerego Goetla powstały korty tenisowe w Parku Krakowskim, sala szermiercza AZS Akademii Górniczej, stadion AZS (obecnie stadion lekkoatletyczny KS „Cracovia”).
Po wojnie Walery Goetel pełnił w AZS funkcje honorowe
i znacząco wspierał działalność organizacji. Pozostał jej wierny do końca życia.
Uroczyste otwarcie stadionu Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, 1933.
Na pierwszym planie ksiądz Jan Masny składający życzenia prezesowi AZS prof. Waleremu Goetlowi
|
• Sozologia
Pasją życiową Walerego Goetla była idea ochrony przyrody. Badania z zakresu ochrony przyrody i jej zasobów profesor zaczął uprawiać jeszcze w okresie przed 1939 rokiem.
Wokół siebie zgromadził grono wybitnych specjalistów z prof. Władysławem Szaferem (UJ) na czele, którzy tworzyli zespół silnie zainteresowany studiami nad ochroną przyrody.
W. Goetel przygotował merytoryczne i praktyczne fundamenty nauki o ochronie przyrody i jej zasobów, które nazwał sozologią. Stał się jej propagatorem na scenie krajowej
i międzynarodowej.
Działalność Walerego Goetla w dziedzinie walki o ochronę przyrody została bardzo wysoko oceniona; w 1959 roku przyznano mu Międzynarodową Nagrodę im. Van Tienhovena
na Uniwersytecie w Bonn za prace nad europejskimi rezerwatami przyrody i tworzenie narodowych parków przyrody.
Po lewej rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steudel.
Walery Goetel otrzymuje Nagrodę Van-Tienhovena, 22.05.1959 r.
Stiftung F.V.S. Zu Hamburg -VAN -TIENHOVEN- PREIS
Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steudel.
Po przejściu na emeryturę Walery Goetel stworzył i prowadził osobiście Seminarium Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia
Trwałości ich Użytkowania Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica.
Kilkuletnia działalność Seminarium dostarczyła, w wygłoszonych na sesjach seminaryjnych referatach oraz dyskusjach, materiał
który posłużył do opracowania publikacji pt Sozologia i sozotechnika.
Przystępując pod koniec życia do spisania pamiętnika próbował zreasumować te dokonania, które uważał za ważne pisząc:
" ....dożyć ogólnoświatowego zwycięstwa tej idei, tak długo niedocenianej lub wprost wyśmiewanej, jest osiągnięciem, które rzadko
komu jest dane. Osiągnięcie to napełnia schyłek mego życia poczuciem wielkiego zadowolenia. Nasycony tą satysfakcją mogę tym żywiej
pracować dla realizacji rozlicznych postulatów ochrony przyrody, czy też ochrony środowiska naturalnego człowieka. W tej pracy tkwię głęboko
i tak na pewno zostanie przez te lata, które los pozwoli mi jeszcze przeżyć".
W. Goetel
W ostatnich latach życia Walery Goetel wziął udział w przygotowywaniu naukowych podstaw sformułowania tez zawartych w słynnym
referacie sekretarza generalnego ONZ, U Thanta (1969), od którego rozpoczęła się ogólnoświatowa kampania na rzecz ochrony środowiska.
Raport U Thanta to raport przedstawiony na sesji Zgromadzenia Ogólnego w dniu 26 maja 1969 przez Sekretarza Generalnego
ONZ U Thanta, zatytułowany "Człowiek i jego środowisko" (ang. The problems of human environment) wyrażony w rezolucji nr 2390.
Dokument ten po raz pierwszy w historii prezentował opinii publicznej dane wskazujące na zniszczenie środowiska naturalnego i jego niekorzystne
konsekwencje, wzywał wszystkie kraje do racjonalnego korzystania z zasobów Ziemi i do wysiłków na rzecz ochrony ekosystemu.
Raport zawierał wykaz zagrożeń istotnych dla całej ludzkości i wzywał do współpracy w rozwiązywaniu ich przez całą społeczność międzynarodową.
W ten sposób po raz pierwszy na forum międzynarodowym pojawiła się kwestia globalnych problemów ochrony przyrody i środowiska naturalnego.
Raport ten uświadomił globalne zagrożenie i stał się impulsem do rozpoczęcia w większości krajów cywilizowanego świata
działań chroniących środowisko.
W Polsce w rok później powołano Polski Komitet Ochrony Środowiska Człowieka przy wicepremierze, przekształcony później w Komisję Ochrony
Środowiska Rady Państwa, a następnie w Państwową Radę Ochrony Środowiska.
|
• Parki Narodowe
„Kiedy osiągnąłem przełęcz pomiędzy szczytami Hawrań i Nowy w Bielskich Tatrach, zastałem na przełęczy kilku mężczyzn.
Po wzajemnym przedstawieniu okazało się, że są to profesorowie Uniwersytetu w Pradze, którzy udali się w Tatry
celu zapoznania się z naukowymi problemami gór. Byli to: prof. dr Karel Domin (botanik), Viktor Dvorsky (geograf),
Radim Kettner (geolog). Gdy tak siedzieliśmy na przełęczy i spoglądaliśmy na wspaniałą panoramę Tatr, stało się nam jasnym,
że linia graniczna biegnąca głównymi oraz bocznymi grzbietami tatrzańskimi, a widoczna jak na dłoni, jest sztucznym tworem.
Dzielącym jednostkę przyrodniczą, która po obu stronach granicy ma identyczne właściwości krajobrazu, świata roślinnego i zwierzęcego.
Nasunęła mi się – w blasku przepięknego zalanego słońcem widoku - ze szczególną jasnością od dawna rozważana myśl utworzenia z całych Tatr,
po obu stronach granicy państwowej, pogranicznego Parku Narodowego, w którym w ścisłym porozumieniu pracowaliby naukowcy,
a z jego piękna korzystaliby turyści z obu stron. Myśl ta została przez kolegów czechosłowackich przyjęta z pełną aprobatą
i w ten sposób rozpoczęła się nasza współpraca nad ochroną tatrzańskiej przyrody”.
Walery Goetel, Pod znakiem optymizmu, Kraków, 1976
W latach 1919–1920 Walery Goetel pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Plebiscytowego Spisko-Orawskiego,
a później (1921–1927) komisarza rządu RP dla delimitacji granicy polsko-czechosłowackiej na obszarze Tatr i Orawy.
Komitet Plebiscytowy Spisko-Orawski, trzeci od lewej – Walery Goetel, obok jego żona Maria
Polsko-czechosłowacka Komisja Delimitacyjna, na pierwszym planie, trzeci od prawej - Walery Goetel
Jako członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody (PROP) do spraw pogranicznych parków narodowych, projektowanych w Tatrach,
Pieninach i na Babiej Górze, stał się inicjatorem idei stworzenia takich parków po stronie polskiej i czechosłowackiej.
Szkic orientacyjny obszarów projektowanego rezerwatu w Pieninach. Ze zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU
Mapa projektowanego Parku Narodowego w Tatrach. Ze zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU
Mapa środkowej części Tatr ofiarowana Waleremu Goetlowi przez Kazimierza Dąbrowskiego
|
W pamięci potomnych
• Pamięć o Walerym Goetlu
Profesor Walery Goetel był wybitnym geologiem, znakomitym wychowawcą i nauczycielem, orędownikiem
i propagatorem idei ochrony przyrody. Lata jego życia i działalności twórczej trwale zapisały się
w historii nauki i pamięci ludzi, którym dane było się
z nim zetknąć.
Pamięć o Profesorze w sposób szczególny widoczna jest na Akademii Górniczo-Hutniczej, Uczelni
z którą związał swoje życie zawodowe. Już za życia Profesora, w 1969 r., podczas obchodów
pięćdziesięciolecia Akademii zorganizowano sesję jubileuszową,
w ramach której odbyło się spotkanie poświęcone Goetlowi.
W wygłoszonych przemówieniach scharakteryzowano dorobek Profesora związany z ochroną przyrody oraz racjonalną gospodarką surowcami.
W 1975 r., podczas obchodów jubileuszu trzydziestolecia Stowarzyszenia Wychowanków AGH w pawilonie A-0 odsłonięto,
istniejącą do dnia dzisiejszego, tablicę poświęconą pamięci Profesora.
Tablica Walerego Goetla przed aulą w gmachu A-0 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie
Natomiast w 1989 r., w setną rocznicę urodzin Walerego Goetla,
przedstawiciele Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego, Instytutu Geologii i Surowców Mineralnych oraz Stowarzyszenia
Wychowanków AGH zorganizowali sesję poświęconą pamięci
i działalności Profesora. Jednym z punktów uroczystości było nadanie pawilonowi A-0, będącemu reprezentacyjnym
budynkiem Akademii, imienia prof. Walerego Goetla.
Imię profesora nosi również oddział PTTK Ziemi Babiogórskiej
w Suchej Beskidzkiej oraz Warszawski Klub Górski. W 1973 roku, imię Walerego Goetla
nadano położonemu w Dolinie Kościeliskiej schronisku na Hali Ornak.
Tablica z nazwiskiem Goetla przy wejściu do schroniska PTTK na Hali Ornak
W Krakowie przy ul. Kościuszki, na terenie ośrodka sportów wodnych AZS-AWF, znajduje się odsłonięty w 1983 r.,
pomnik Walerego Goetla. Jego autorami są Stefan Dousa i Antoni Porczala – krakowscy rzeźbiarze i byli działacze AZS.
Pomnik Walerego Goetla przy ul. Kościuszki w Krakowie
Pamięć o Goetlu została też zachowana poprzez nadanie jego imienia Szkole Ochrony i Inżynierii Środowiska działającej
przy Akademii Górniczo-Hutniczej, Zespołowi Szkół w Suchej Beskidzkiej, Zespołowi Szkół PGNiG w Krakowie, Szkole Podstawowej
w Zelczynie k.Skawiny.
Imię Goetla noszą też ulice w Katowicach, Wrocławiu oraz Krakowie.
|
• Wspomnienia Piotra Chrząstowskiego
Lista dokonań i prac mojego dziadka, profesora Walerego Goetla, jest olbrzymia – nie na miarę jednego człowieka. Był ideologiem koncepcji ochrony środowiska naturalnego człowieka, współtwórcą parków narodowych i twórcą nowej dyscypliny naukowej – sozologii. Był sportowcem i taternikiem, współzałożycielem AZS-u
i organizatorem turystyki w Polsce, technikiem i humanistą zarazem.
W latach dwudziestych i trzydziestych Walery Goetel odbył wiele zagranicznych wędrówek, zwiedzając większość krajów europejskich. Znał biegle niemiecki, angielski, hiszpański, trochę słabiej francuski i słowacki, a uczył się nawet kilku narzeczy afrykańskich (suahili i nyanja). Z wypraw przywoził minerały
i wspaniałe kolekcje fotografii, które wykorzystywał w dydaktyce. Gdy byłem małym chłopcem zasiadałem często wieczorami na kolanach dziadka, przy jego biurku, a on opowiadał mi o podróżach
i rysował egzotyczne zwierzęta i krajobrazy [...]. Umarł niespodziewanie na serce. Do grobu w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim odprowadziła go przy muzyce kapeli góralskiej ogromna rzesza przyjaciół, wychowanków
i współpracowników. Dla mnie dowodem tego, że był wyjątkowym człowiekiem jest nieodmiennie pełna podziwu i sympatii reakcja ludzi na hasło: profesor Walery Goetel.
Piotr Chrząstowski,
wnuk Walerego Goetla
Walery Goetel z wnukami Jadwigą i Piotrem, 1959 r.
Rysunki wykonane przez Walerego Goetla dla wnuków
|
Związki rodzinne z Marią Skłodowską-Curie
Podczas wycieczek do Zakopanego i w Tatry Walery Goetel poznał Marię Skłodowską, jedną z pierwszych kobiet
przyjętych do Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, która była bratanicą Marii Skłodowskiej – Curie.
W 1911 r. Walery Goetel zorganizował kilkudniową wycieczkę w Tatry do doliny Niewcyrki, w której m.in. wzięli
udział: Maria Skłodowską-Curie z córkami Ireną i Ewą, jej siostra Bronisława Dłuska z mężem i jej brat Józef Skłodowski (przyszły teść Walerego).
W drodze do Doliny Niewcyrki, 1911 r. Od lewej: Maria Skłodowska-Curie, jej znajoma Angielka, Walery Goetel, dr Józef Skłodowski.
U stóp Marii siedzi jej pięcioletnia córeczka Ewa.
Maria Curie-Skłodowska z córką Ewą w Tatrach, fot. Walery Goetel, 1911r
W 1913 roku Walery Goetel zawarł związek małżeński z bratanicą Marii Skłodowskiej-Curie - Marią Skłodowską (Maniusią).
Uroczystość odbyła się w Warszawie 10 czerwca o godzinie 12.30 w Kaplicy św. Wincentego à Paulo.
Zaproszenie na ślub Marii Skłodowskiej i Walerego Goetla
List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)
Telegram gratulacyjny od Marii Skłodowskiej-Curie
Maria i Walery Goetlowie, 1914
Walery Goetel, Irena Joliot-Curie (córka Marii Skłodowskierj-Curie), Tatry, Morskie Oko, 1948
W 1976 roku ukazała się książka Walerego Goetla Pod znakiem optymizmu, w której autor wspomina tę wycieczkę.
• Z książki profesora Walerego Goetla Pod znakiem optymizmu
wydanej w 1976 roku przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie
W roku 1911 nastąpiło radosne dla doktorostwa Dłuskich wydarzenie - do gościnnego, stylowego domu Dłuskich w Kościeliskach,
zwanego „Dyrektorówką”, przyjechała na odpoczynek Maria Skłodowska-Curie za swoimi córkami Ireną i Ewą. Cała paczka, nas,
młodych taterników, którzy chadzali po Tatrach z siostrzenicą i bratanicą Marii Curie, zapoznała się wkrótce z paryskimi
gośćmi pięknego domu w Kościeliskach.
Maria Skłodowska-Curie przeżywała wtedy okres pełni rozwoju swej pracy naukowej. Z drobnej, dorodnej postaci tej kobiety
promieniowała siła wewnętrzna i skupienie człowieka pochłoniętego wielkimi problemami naukowymi. Jak wielu prawdziwych
wielkich naukowców była skromna, bezpośrednia i ujmująca w obejściu. Bił z jej postaci swoisty urok, który zjednywał
jej serca wszystkich, a w szczególności nas, wrażliwej i zapalnej młodzieży.
Toteż ucieszyliśmy się niezmiernie, gdy pani Maria, gdyż tak ją nazywaliśmy na co dzień, wyraziła chęć pójścia gdzieś,
na dłuższą wyprawę w Tatry. Piękno ich pamiętała z lat młodości, a przede wszystkim z roku 1899, kiedy to była w Zakopanem
i chodziła po górach ze swoim mężem, Piotrem Curie.
Dr Bronisława Dłuska zajęła się, z właściwą jej prawdziwie piorunującą energią, przygotowaniami do wyprawy. Na naradzie
z dr Dłuską ułożyliśmy, jako grono „fachowych" taterników, program wycieczki. Oczarowany pierwotnością przyrody doliny Niewcyrki,
leżącej pod Krywaniem, w ówczesnej węgierskiej części Tatr, przemawiałem gorąco za skierowaniem wycieczki w te strony. Propozycja
została przyjęta i z końcem sierpnia 1911 roku ruszyliśmy w gronie młodej taternickiej braci, której jako najstarszy wiekiem przewodziłem, w góry.
Pierwszego dnia wyszedłszy po południu z Kuźnic, przeszliśmy przez Boczań na Halę Gąsienicową, gdzie nocowaliśmy w starym
schronisku, owianym wspomnieniami odkrywczych wypraw taternickich. Korzystając z cudownej księżycowej nocy „wyskoczyliśmy"
nad jeden ze Stawów Gąsienicowych. Już wtedy cieszyliśmy się głębokim zachwytem widocznym na spokojnej i opanowanej twarzy
pani Marii i na buziach jej córek, poważnej Irenki i żywej pięcioletniej Ewy.
Na drugi dzień, przy pięknej pogodzie, poszliśmy dalej przez Zawrat i Gładkie. Drogę tę wybraliśmy, aby naszych paryskich
gości zapoznać nieco ze skalistymi partiami Tatr i choćby łatwą wspinaczką. Wielką uciechę budziła malutka Ewa z maleńkim
plecaczkiem, gdy zgrabnie, w trudniejszych miejscach wspomagana przez Maniusię Skłodowską, pokonywała duże dla niej stopnie skalne i klamry.
Z Zawratu otworzył się przed nami daleki widok głębi Tatr. Nigdy nie zapomnę spojrzenia pani Marii, jakie pobiegło w dal,
i cichego westchnienia, które było najlepszą nagrodą za nasze starania. W spojrzeniu tym odbijało się zachwycenie pięknem
panoramy tatrzańskiej i radość z odprężenia, jakie dała ta śliczna wycieczka.
Zszedłszy ku Dolinie Pięciu Stawów, rozpoczęliśmy podejście serpentynami ścieżki na Gładką Przełęcz. Dla nas młodych
wytrenowanych „lataniem" po górach była to przyjemna przechadzka, ale dla pani Marii, której zdrowie zostało mocno nadszarpnięte
przez heroiczne badania pierwiastków promieniotwórczych, musiał to być - po przejściu Zawratu - potężny wysiłek fizyczny.
Jednak u tej niezwykłej kobiety nie widziało się tego wysiłku. Był to żywy przykład, co znaczy charakter i nawyk poko¬nywania
zmęczenia - szła w górę lekko, z pogodnym uśmiechem na twarzy wymizerowanej wskutek ciężkiej pracy w laboratorium. Taką też
swobodą i opanowaniem odznaczała się w czasie całej wspinaczki, w czasie której dorównywała, nie okazując zmęczenia, naszemu
młodzieńczemu tempu, które jako kierownik wyprawy na próżno starałem się miarkować.
Po zejściu z Gładkiego zapuściliśmy się w bór Doliny Koprowej. Ogarnęła nas pierwotna puszcza tatrzańska, której urok
tak zachwycił Mieczysława Karłowicza, że stworzył literacką wizję dawnego polowaca-łucznika, wychylającego się z ostępów
leśnych Koprowej w pogoni za zwierzyną.
Obrazem równie zachwycającego piękna powitała nas dolina Niewcyrki, do której przyszliśmy po południu, wspiąwszy się ścieżyną
wśród piramid omszałych świerków i łanów borówek. W Niewcyrce rozbiliśmy kwaterę w starym, kochanym szałasie, tonącym w oszalałej gęstwie traw i kwiatów.
Wkrótce sprawna brać taternicka nazbierała sucharzy w przyległym lesie, rozpakowała zapasy, przyniosła wody z potoku
i rozpaliła ogienek, na którym warzyła się „herba" i wszelakie jajecznice, konserwy i grysiki, podstawowe części pożywienia taternickiego.
Pani Maria brała żywy udział w tych przygotowaniach, nie dając się zdystansować młodzieży. Towarzyszyła również z właściwą
sobie ujmującą prostotą przy nacięciu gałązek cetyny, na której rozesłaliśmy worki do spania i koce na szałasowy nocleg.
Długo w pogodną noc rozbrzmiewały śmiechy i pieśni rozbawionej gromady, z którą wraz cieszyła się i śmiała pani Maria, aż sen zmorzył wesołe bractwo.
Gdy po obrządkach śniadaniowych i zwinięciu obozu powracaliśmy przez góry do Zakopanego, znowu niestrudzona pani Maria szła swym
lekkim, nie zmieniającym się krokiem. Jak gdyby powracając z małej przechadzki, rześka i pogodna przyszła do domu w Kościeliskach,
pełna zachwytu dla przeżytego piękna. I taką pozostała mi we wspomnieniu, na tle Tatr, ta wspaniała kobieta, jedna z najpiękniejszych
postaci, jakie spotkałem w życiu.
|
Galeria
Wycieczka geologiczna w Tatrach, 1925 r.
|
Murzynki w Parku Narodowym Krugera
|
W gronie rodzinnym, 1896 r. Stoją: Matylda i Ferdynand Turlińscy, siedzą od lewej: kuzynka Eleonora Rzeszotko, babka Barbara,
dziadek Florian Kochler i Julia Goetlowa.
Na pierwszym planie Ferdynand i Walery Goetlowie.
|
Powrót z wyprawy ratunkowej z Doliny Jaworowej, Tatry 1910 (trzeci z prawej Walery Goetel
|
Maria Goetlowa – autoportret
|
tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie” Rafał Malczewski
|
tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie” Jacek Malczewski
|
tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie” Walery Goetel
|
Komitet Plebiscytowy Spisko Orawski – trzeci od lewej Walery Goetel, obok żona Maria
|
Inauguracja roku akademickiego 1930/1931 w Akademii Górniczej, Kraków grudzień 1930 r. – w głębi rektor Henryk Korwin-Krukowski, drugi z lewej Walery Goetel
|
Na przełęczy Bramy Babia Góra trzeci od prawej Walery Goetel 1910
|
Pierwsze wyjście na Pilsko WG 1909
|
Budowa domu akademickiego na terenie AGH
|
W latach 1930-1938 był dziekanem Wydziału Górniczego
|
W wysokich Tatrach WG z przewodnikiem 1912
|
Z żoną Marią w Dolinie Pięciu Stawów, 1914
|
Wycieczka Kółka Samokształceniowego w tatry, 1909
|
Maria i Walery Goetlowie, Zakopane 1915
|
Polsko-Czechosłowacka Mieszana Komisja Deliminacyjna (za stołem w środku WG)
|
Wycieczka kółka Samokształceniowego w Tatry, 1909
|
otwarcie rezerwatu przyrody „Jaskinia Raj”
|
Obchody 50-lecia AGH, 1969
|
Komisja Polsko Czeska w sprawie Pienin
|
Na Mnichu, 1910
|
otwarcie parku w Pieninach po stronie czeskiej, 1932
|
ślubowanie olimpijczyków
|
z Ireną Joliot , Morskie Oko 1948
|
z Ireną Joliot , Morskie Oko 1948
|
Z Władysławem Raczkiewiczem (prezydentem RP na uchodźstwie (1939–1947) na Zaolziu
|
WG z żoną Marią i córką Wandą, Zakopane 1922
|
WG w Stowarzyszeniu Wychowanków AGH
|
|
Kalendarium
1890 |
młodszy syn Julii i Wincentego Goetlów przychodzi na świat w Suchej Beskidzkiej 15.05
|
Ferdynand Goetel (1890-1960)
|
1896 |
po śmierci ojca, w wychowaniu braci pomaga wuj Ferdynand Turliński, znany
krakowski restaurator, właściciel kawiarni „Paon Nonchalant”, w której bywali m.in.
poeci Młodej Polski; atmosfera krakowskiej cyganerii przemawiała również do młodego
Ferdynanda Goetla
|
W gronie rodzinnym, 1896 r. Stoją: Matylda i Ferdynand Turlińscy, siedzą od lewej: kuzynka Eleonora Rzeszotko, babka Barbara, dziadek Florian Kochler i Julia Goetlowa.
Na pierwszym planie Ferdynand i Walery Goetlowie
|
1900 |
rozpoczyna naukę w gimnazjum św. Anny w Krakowie, mając opinię niesfornego ucznia, po
pewnym czasie zostaje usunięty za szkoły
|
1904 |
wraz z matką przenosi się do Lwowa, by tam kontynuować naukę
na dwa lata trafia do Cesarsko-Królewskiej Szkoły Kadetów we Lwowie
|
1906-1912 |
częste pobyty w Zakopanem, wielka fascynacja Tatrami; prekursor polskiego
taternictwa, członek Towarzystwa Tatrzańskiego
|
Ferdynand Goetel (pierwszy z lewej)
|
1908 |
tym razem jako prymus, zdaje egzamin maturalny w I Szkole Realnej w Krakowie
- w czasopiśmie Taternik umieszcza razem z bratem Walerym pierwszą publikację:
Pierwsze przejście granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię
|
1909 |
wyjeżdża do Wiednia i Monachium, gdzie przez 4 lata studiuje architekturę
|
1911 |
pierwsze próby pisarskie: „Wycieczka jak się o niej nie pisze” w czasopiśmie Taternik
|
1912 |
przenosi się do Warszawy |
1914 |
w związku z wybuchem wojny, jako obywatel monarchii Austro-Węgierskiej,
zostaje internowany i wywieziony w głąb Rosji do Taszkientu
|
1917 |
żeni się z Jadwigą Madalińską
|
1919 |
ucieka z żoną i córką Julią do Polski przez Persję, Indie i Anglię
|
1921 |
powrót do kraju
|
1921-1925 |
jest sekretarzem Akademii Górniczej i dyrektorem kancelarii Rektora
|
1922 |
pierwszy sukces literacki – książka „Przez płonący Wschód” zawierająca wspomnienia z
pobytu w Azji; oprócz pisania książek zajmuje się też tworzeniem scenariuszy filmowych i
słuchowisk radiowych, jest też dziennikarzem
|
1922-1925 |
jest redaktorem naczelnym „Przeglądu Sportowego” i „Naokoło Świata”, później
„Kuriera Porannego”
|
Fotografia rodziny Goetlów, 1925 r. Po lewej: Walery, jego żona Maria i ich córka Wanda. W środku na krześle siedzi Julia Goetel,
matka Walerego i Ferdynanda. Po prawej Ferdynand, jego żona Jadwiga oraz ich córki: Marianna i Julia
|
1926-1933 |
jest prezesem polskiego oddziału PEN Clubu
|
1930 |
otrzymuje państwową nagrodę literacką za powieść Serce lodów
|
1933-1939 |
pełni funkcję prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich
|
1935 |
wyróżniony członkostwem w Polskiej Akademii Literatury
|
1938 |
wydaje kontrowersyjną książkę „Pod znakiem faszyzmu” wskazującą faszyzm jako jedyną
drogę do ocalenia Polski
|
1939 |
zostaje kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności
Warszawy
współpraca z prezydentem Stefanem Starzyńskim (pisze radiowe przemówienia
S. Starzyńskiego)
|
Ferdynand Goetel
|
1940 |
w okupowanej Warszawie jest współzałożycielem Kuchni Literatów, która jest
jednocześnie ośrodkiem polskiej kultury i konspiracji, punktem kontaktowym walczącego
podziemia
|
1942 |
przychodzi na świat córka Elżbieta
|
1943-1944 |
redaguje podziemne pismo „Nurt” będące organem organizacji Obóz Polski
Walczącej, skupiającej piłsudczyków
|
1943 |
wyjeżdża z delegacją niemiecką do Katynia (za zgodą Komendy Głównej AK); po
po przekonany o odpowiedzialności sowieckiej za mord na polskich oficerach, pisze raport
do PCK , a odpis przekazuje dowództwu Armii Krajowej. Raport ten zawarty jest w
Pismach Politycznych, t. 5 Dzieł Wybranych Ferdynanda Goetla
|
Ferdynand Goetel (trzeci z lewej) w trakcie wizji lokalnej w lesie katyńskim
|
1944 |
przychodzi na świat syn Roman
Ferdynand zostaje oskarżony przez NKWD o kolaborację z III Rzeszą
|
1945-1960 |
po zniszczeniu Warszawy przenosi się z rodziną do Krakowa
po wojnie, jako niewygodny świadek katyński, poszukiwany listem gończym, ukrywa się w
Klasztorze Karmelitów w Krakowie
jesienią 1945, bez rodziny, jako John Menten, obywatel holenderski z Karlsbadu,
przekracza granicę polsko-czeską; jego dorobek literacki w PRL staje się niedostępny -
publikacje zostają usunięte z wszystkich polskich bibliotek
zostaje oficerem prasowym Drugiego Korpusu we Włoszech (specjalna komisja oczyściła
go z zarzutów kolaboracji z Niemcami)
wybiera Londyn jako miejsce swojego zamieszkania; pisze książki, doraźną publicystykę
zamieszcza w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”; staje się jednym z
najpopularniejszych polskich pisarzy na Zachodzie, jego utwory przetłumaczono na
kilkanaście języków
|
Lata pięćdziesiąte, Londyn
|
1960 |
24 listopada umiera i zostaje pochowany w Londynie; śmierci Fryderyka Goetla w PRL nie
odnotowano
|
1989 czerwiec |
polski Pen Club wydaje oświadczenie uznające bezzasadność wszelkich zarzutów
wysuwanych w związku okupacyjną działalnością F. Goetla
|
13.12.2003 |
prochy pisarza zostały sprowadzone do Polski i spoczęły w grobie na Pęksowym
Brzyzku w Zakopanem
|
|
Publikacje
• Wykaz dzieł Ferdynanda Goetla (wybór)
• Kar Chat (Warszawa 1922);
• Przez płonący Wschód (Warszawa 1922); najnowsze wydanie
Przez płonący Wschód to relacja z życiowej podróży Ferdynanda Goetla
- z wielkiej ucieczki z sowieckiego Turkiestanu do nowo powstałej Polski tuż po
I wojnie światowej, w czasie rewolucji bolszewickiej. A była to podróż nielegalna,
niebezpieczna, odbywana wspólnie z żoną i małymi dziećmi. Droga wiodła przez pilnie
strzeżone granice, pustynie, malownicze pasma górskie, ogarnięte monsunem Indie i burzliwy
ocean - „przez płonący Wschód”.
|
|
• Pątnik Karapeta... (Warszawa 1923); najnowsze wydanie
• Ludzkość (Warszawa 1925);
• Z dnia na dzień (Warszawa 1926); najnowsze wydanie (link)
Opublikowane po raz pierwszy w 1926 roku, Z dnia na dzień to jedno z najwybitniejszych
osiągnięć Ferdynanda Goetla i zarazem jedna z nagłośniejszych powieści dwudziestolecia
międzywojennego. Z dnia na dzień cieszyło się dużym uznaniem krytyki i czytelników –
do 1939 roku ukazały się trzy wydania krajowe powieści, wydano ją też m. in. w Wielkiej Brytani
i USA, Francji, Niemczech i Włoszech, a w 1929 roku zekranizowano w reżyserii Józefa Lejtesa.
Po 1945 Z dnia na dzień wznowiono na emigracji w 1957 roku, natomiast w PRL powieść
wraz z całym dorobkiem Goetla została obłożona zapisem cenzorskim.
|
|
• Egipt (Lwów 1927);
• Humoreski (Warszawa 1927);
• Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
• Samuel Zborowski (Warszawa 1929);
• Serce lodów (Warszawa 1930);
• Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
• Podróż do Indii (Warszawa 1933); najnowsze wydanie (link)
• Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
• Pod znakiem faszyzmu (Warszawa 1938); najnowsze wydanie (link)
• Cyklon (Warszawa 1939);
• Czasy wojny (wspomnienia, Londyn 1955); najnowsze wydanie (link)
Czasy wojny należą do najciekawszych książek Ferdynanda Goetla. Ich wartość polega nie
tylko na ocaleniu od zapomnienia nieznanych czy niechętnie opisywanych przez świadków faktów
z życia okupowanej Polski (np. opis wizyty Goetla w Katyniu, obraz życia codziennego wojennej Warszawy),
ale także na szczególnej perspektywie, z jakiej owe wydarzenia zostały przez autora opisane.
|
|
• Nie warto być małym (Londyn 1959); najnowsze wydanie
Nie warto być małym to najmniej znana powieść Ferdynanda Goetla i zarazem ostatnia opublikowana
za życia pisarza. Książka ta jest testamentem Goetla i zarazem przesłaniem
całej jego twórczości, której Nie warto być małym jest interesującym i wzruszającym domknięciem.
|
|
• Anakonda (pośmiertnie, Londyn 1964);
• Patrząc wstecz (pośmiertnie, Londyn 1966); najnowsze wydanie
.
Patrząc wstecz to niezwykle barwny, pełen humoru i nostalgii pamiętnik pisany pod
koniec życia Ferdynanda Goetla. Autor wspomina w nim swoje dzieciństwo, burzliwą młodość,
dramatyczne spotkania z Tatrami, studia w Wiedniu i lata przeżyte w Warszawie, tuż przed
wybuchem I wojny światowej. Książkę zamyka malowniczy opis przygód pisarza w dalekim
Turkiestanie, gdzie został zesłany przez Rosjan w 1914 roku.
|
|
• Publikacja o Ferdynandzie Goetlu
• Pisarz w czasach wojny i emigracji
Praca przedstawia i analizuje końcowy okres życia i twórczości Ferdynanda Goetla
(1890-1960), przypadający na lata II wojny światowej i powojennej emigracji. Pisarz
uczestniczył wtedy w ważnych wydarzeniach: podczas niemieckiej okupacji organizował
w Warszawie pomoc dla środowiska literackiego, brał czynny udział w konspiracyjnym życiu
kulturalnym, pojechał także z pierwszą polską delegacją na miejsce odkrytej w Katyniu zbrodni.
Po wojnie, ścigany z powodów politycznych przez władze komunistyczne, znalazł się na emigracji
w ,,polskim Londynie”. Żyjąc w trudnych warunkach materialnych, dotknięty ponadto poważną chorobą oczu,
nie zaprzestał twórczości literackiej, którą potwierdził swoją pozycję wybitnego twórcy. Szczegółowa
rekonstrukcja biografii pisarza osadzona jest na szerszym tle historycznym i dokonywana w oparciu
o świadectwa i dokumenty różnego pochodzenia. Prezentacja twórczości, usystematyzowanej według
kryterium genologicznego, omawia wszystkie uprawiane przez Goetla dziedziny pisarstwa (nowelistyka,
powieści, proza wspomnieniowa, dramaturgia, próby poetyckie oraz publicystyka). Całość dopełnia
kompletna bibliografia podmiotowa i przedmiotowa.
|
|
Galeria
|
>
Ferdynand i Walery Goetlowie na wakacjach u dziadków Barbary i Floriana Koehlerów w Odrawie, 1901 r.
|
>
Ferdynand i Walery Goetel, fotografia z ok. 1985 r.
|
>
Ferdynand Goetel w mundurze szkoły kadetów
|
>
Ferdynand Goetel – sekretarz Akademii Górniczej w Krakowie
|
|
>
Wycieczka Pen Club’ów pod Czorsztynem w Pieninach, czerwiec 1930 r.
|
>
Ferdynand Goetel, lata 30
|
>
Ferdynand Goetel z drugą żoną Haliną, ok. 1942 r.
|
>
Ferdynand Goetel, Londyn, koniec lat 50
|
Informacje o wystawie
Wystawa „Walery i Ferdynand Goetlowie w sozologii i literaturze” była prezentowana w Bibliotece
Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej od maja do lipca 2014 roku. Powstała z inicjatywy dr.
Piotra Chrząstowskiego, pracownika Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii
Biomedycznej AGH, wnuka Walerego Goetla.
Prezentowane na wystawie eksponaty pochodziły ze zbiorów prywatnych dr. Chrząstowskiego,
Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Muzeum Historii AGH oraz zbiorów Biblioteki
Głównej
Komisarz: Ewa Szaflarska
Współpraca: pracownicy Oddziału Informacji Naukowej w składzie: A. Chadaj, M. Dudek, P. Iskrzycka-Mysiak, D. Kozaczek, K. Madej, L. Müller,
M. Musiał, S. Olszyk, D. Ryś, H. Sieński, K. Sikorska-Kościółek, J. Stanek, E. Szaflarska
Zdjęcia: Jacek Rzepczyński
Strony WWW wykonał Jacek Rzepczyński
Nadzór merytoryczny nad zawartością stron WWW – pracownicy Oddziału Informacji Naukowej
Galeria
• Widok ogólny
• Gabloty
• Plansze
• Eksponaty
|