baner

Kalendarium

1886

Walery, syn Wincentego i Julii z d. Kohler, przychodzi na świat 14.04 w Suchej Beskidzkiej

Walery Goetel  (1989-1972)

Walery Goetel (1989-1972)

1893

rodzina Goetlów przenosi się do Krakowa

Dom rodzinny w Suchej Beskidzkiej

Dom rodzinny w Suchej Beskidzkiej

1900-1907

Walery uczęszcza do Gimnazjum św. Anny (dziś Bartłomieja Nowodworskiego)

1907

wstępuje na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie studiuje geologię

Walery i jego brat Ferdynand są współzałożycielami klubu turystycznego Kilimandżaro

1908

członkostwo w Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego- ukazuje się pierwszy artykuł w 3 numerze czasopisma Taternik pt. Pierwsze przejście granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię (we współautorstwie z bratem Ferdynandem)

1909

I wiceprezes Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie

1910

przenosi się na studia geologiczne do Uniwersytetu Wiedeńskiego

przygotowuje rozprawę doktorską na temat tatrzańskich utworów retyckich

Maria i Walery Goetlowie, 1914 r.

Maria i Walery Goetlowie, 1914 r.

1911

bierze udział w wycieczce w Tatry zorganizowanej dla Marii Skłodowskiej Curie z córkami Ireną i Ewą

1912

kilkumiesięczna wyprawa poszukiwawcza złóż ropy naftowej na Kaukazie

1913

24.05 promocja na doktora filozofii Uniwersytetu Wiedeńskiego

10.06 ślub z Marią Bronisławą Skłodowską (bratanicą Marii Skłodowskiej Curie)

1914

otrzymuje asystenturę w Gabinecie Geologicznym UJ

1916

do 1918 r. Walery i Maria Goetlowie mieszkają głównie w Zakopanem

12.11 w Zakopanem przychodzi na świat córka Wanda

Walery Goetel z córką Wandą, 1917 r.

Walery Goetel z córką Wandą, 1917 r.

1918

05.02 habilitacja na UJ

1920

01.07 zostaje mianowany przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego profesorem nadzwyczajnym geologii i paleontologii Akademii Górniczej w Krakowie, prowadzi równocześnie wykłady w Gabinecie Geologicznym UJ

1921

jest pełnomocnikiem Rządu RP do Spraw Delimitacji Granicy Polsko- Czechosłowackiej na obszarze Tatr, Orawy i Spisza

1923

mając 34 lata uzyskuje tytuł profesora zwyczajnego; kieruje Katedrą Geologii Ogólnej AG

1925

odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego

1927

Prezydent CSR Tomasz Masaryk nadaje W. Goetlowi Order Białego Lwa, najwyższe czechosłowackie odznaczenie

1928

obejmuje redakcję czasopisma Wierchy – do 1940 r.

1929

podróż przez Afrykę od Kapsztadu do Aleksandrii

obejmuje stanowisko Prodziekana Wydziału Górniczego AG

1930

odznaczony orderem św. Sawy (Jugosławia)

obejmuje stanowisko dziekana Wydziału Górniczego AG

Walery Goetel

Walery Goetel

1932

kawalerem francuskiej Legii Honorowej

1936-1947

pełni godność prezesa Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego

1938

obejmuje stanowisko prorektora AG

Walery Goetel

Walery Goetel

1939

zostaje wybrany rektorem Akademii Górniczej na rok 1939/40

wrzesień – ewakuacja na wschód przez Warszawę do Lwowa

listopad – powrót do Krakowa

1940-1944

akcja na rzecz ratowania mienia AG

z jego inicjatywy w 1940 zostaje otwarta Techniczna Szkoła Górniczo-Hutniczo- Miernicza, której zostaje dyrektorem

1944

wstępuje do Stronnictwa Demokratycznego

1945

przystępuje do odbudowy głównego gmachu AG i przywrócenia jego pierwotnej funkcji

1950

z powodów politycznych (spotkanie podczas konferencji w Kairze z bratem Ferdynandem, który był poszukiwany przez komunistyczne władze listem gończym) Walerego Goetla zwolniono z funkcji rektora

doktorat honoris causa Politechniki w Ostrawie

1952

kieruje Katedrą Geologii Ogólnej na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym

1959

nagroda i medal im. Van Tienhovena Uniwersytetu w Bonn za prace na rzecz ochrony przyrody

Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steude

Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steude

1960

03.04 doktorat honoris causa Akademii Górniczo-Hutniczej

01.10 przechodzi na emeryturę

24.10 w Londynie umiera brat Ferdynand

1962

uczestniczy w I Światowej Konferencji Parków Narodowych w Seattle w USA

1963

organizuje Seminarium Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia Trwałości Ich Użytkowania

odnowienie doktoratu w Uniwersytecie Wiedeńskim

1964

otrzymuje nagrodę miasta Krakowa

zostaje członkiem rzeczywistym PAN

1969

bierze udział w uroczystościach 50-lecia Akademii Górniczo-Hutniczej

22.05 (w ramach sesji jubileuszowej AGH) uroczyste spotkanie poświęcone Waleremu Goetlowi

1970

doktorat honoris causa Politechniki Krakowskiej

1972

06.11 Walery Goetel umiera w Krakowie

zostaje pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie

Walery Goetel

Walery Goetel

Publikacje

Walery Goetel opublikował ponad tysiąc opracowań, z których najwcześniejsze pochodzą z 1908 roku, tzn. z czasu, gdy studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwsza publikacja Walerego Goetla pt. Pierwsze przejście granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię (we współautorstwie z bratem Ferdynandem) ukazała się w 1908 roku w 3 numerze czasopisma Taternik. Ostatnią napisał tuż przed śmiercią (śmierć zaskoczyła go w czasie pisania wspomnień Pod znakiem optymizmu).

Godności i zaszczyty

• Doktoraty honoris causa

Walery Goetel otrzymał 3 doktoraty honoris causa:

Akademii Górniczej w Ostrawie – 17 XI 1950

doktorat honoris causa Akademii Górniczej w Ostrawie


Akademii Górniczo-Hutniczej – 2 IV 1960



fotografia okładki fotografia zaproszenia

doktorat honoris causa AGH fotografia podziękowań


Politechniki Krakowskiej – 5 X 1970

doktorat honoris causa PK fotografia zaproszenia

• Medale i odznaki

Order św. Sawy

[Order św. Sawy] Odznaczenie Królestwa Serbii i Królestwa Jugosławii, ustanowione w roku 1882 przez króla Serbii Milana I. Poświęcone jest największemu świętemu Serbskiego Kościoła Prawosławnego – Sawie Nemanjiciowi. Nadawane za zasługi cywilne, w szczególności w zakresie nauki, sztuki i działalności kościelnej. W 1914 rozszerzone o klasę wojskową.

Narodowy Order Legii Honorowej

[Order Legii Honorowej]

Najwyższe odznaczenie nadawane przez państwo francuskie. Ustanowione przez Napoleona w roku 1802. Przyznawane za szczególne osiągnięcia wojskowe i cywilne. Motto orderu to Honneur et Patrie (Honor i Ojczyzna). Obecnie posiada pięć klas: Krzyż Wielki, Wielki Oficer, Komandor, Oficer, Kawaler. Walery Goetel został odznaczony Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej.

Order Korony Włoch

[Order Korony Włoch] Odznaczenie ustanowione w 1868 roku przez króla Włoch – Wiktora Emanuela II. Nadawany za zasługi cywilne lub wojskowe.

Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta

[Polonia Restituta] Ustanowiony w roku 1921 przez Sejm Rzeczypospolitej. Drugie najwyższe polskie państwowe odznaczenie cywilne po Orderze Orła Białego. Nadawany za osiągnięcia w dziedzinie oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki i obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz umacniania współpracy międzynarodowej. W klasach I i II odznaką Orderu jest ponadto gwiazda orderowa srebrzona, o średnicy 75 mm.

[Gwiazda Orderu Odrodzenia Polski]

Gwiazda Orderu
Odrodzenia Polski

Order Białego Lwa

[Order Białego Lwa] Najwyższe odznaczenie Republiki Czeskiej, ustanowione w roku 1922. Nadawane przez prezydenta Czech za wybitne zasługi dla Republiki Czeskiej (początkowo tylko cudzoziemcom, później również obywatelom Czech). Podzielone jest na grupę cywilną i wojskową. Posiada pięć klas. Najwyższa klasa nadawana jest wyłącznie głowom państw.

Order Krzyża Grunwaldu

[Order Krzyża Grunwaldu] Polskie odznaczenie wojskowe, ustanowione w roku 1943 przez Dowództwo Główne Gwardii Ludowej, zatwierdzone w 1944. Nadawane do roku 1992 za wybitne zasługi bojowe na polu walki oraz przy organizowaniu sił zbrojnych i walki podziemnej.
Posiada trzy klasy :
I klasa – za zwycięskie przeprowadzenie większych operacji wojskowych, za wybitne i o dużym znaczeniu zasługi przy organizowaniu sił zbrojnych oraz walki podziemnej
II klasa – za wybitne wyróżnienie się w dowodzeniu oddziałem na polu walki, w dowodzeniu oddziałem partyzanckim i za wybitne zasługi w pracy podziemnej
III klasa – za osobiste czyny bohaterskie na polu walki lub w pracy podziemnej.
Walery Goetel otrzymał Order Krzyża Grunwaldu II klasy.


 

Krzyż Zasługi

[Krzyż Zasługi] Ustanowiony w roku 1923. Nadawany osobom, które dokonały czynów nieleżących w zakresie ich obowiązków. Posiada trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy.
Walery Goetel czterokrotnie otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.

Order Sztandaru Pracy

[Order Sztandaru Pracy] Polskie wysokie cywilne odznaczenie państwowe okresu PRL. Ustanowione w roku 1949. Posiadał dwie klasy i w każdej z nich mógł być nadawany wielokrotnie. Przyznawane było za zasługi w dziedzinie:
• przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego,    spółdzielczości, finansów i innych działów gospodarki narodowej
• oświaty, nauki, kultury i sztuki
• podniesienia obronności kraju
• podniesienia zdrowotności i kultury fizycznej Narodu
• służby publicznej

Medal im. A. Janowskiego

Ustanowiony w roku 1966. Przyznawany działaczom PTTK za szczególne zasługi w krzewieniu krajoznawstwa.

Medal 10-lecia Polski Ludowej

Polskie odznaczenie cywilne ustanowione w roku 1954 z okazji 10 rocznicy powstania Polski Ludowej.

Górska Odznaka Turystyczna PTTK

Najpopularniejsza spośród odznak przyznawanych przez PTTK. Ustanowiona przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w roku 1935. Walery Goetel otrzymał Złotą Odznakę PTTK.

Medal Komisji Edukacji Narodowej

Nadawany za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania. Ustanowiony w roku 1956.

Medal Niepodległości

Polskie odznaczenie wojskowe okresu międzywojennego. Ustanowione w roku 1930. Nadawane za czynne zasługi dla niepodległości.

Medal Rodła

Ustanowiony w roku 1985. Nadawany za zasługi na rzecz zachowania świadomości narodowej i kultury polskiej wśród Polaków zamieszkałych na terenach należących przed II wojną światową do Niemiec lub Wolnego Miasta Gdańska, za zasługi w walce o prawa Polaków na tych terenach, a także za działania na rzecz odbudowy i integracji tych ziem z Polską po ich odzyskaniu. Walery Goetel został pośmiertnie odznaczony Medalem Rodła.

Medal za Długoletnią Służbę

Ustanowiony w roku 1938. Przyznawany za pracę w służbie państwowej. Dzielił się na trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy. Prawo do medalu uzyskiwało się z tytułu pracy w służbie Państwa lub instytucji publicznoprawnej. Po 10 latach służby pełnionej po 11 listopada 1918 roku uzyskiwało się brązowy medal, po 20 latach – srebrny, a po 30 latach miał być przyznawany medal złoty, do czego nie doszło z powodu wybuchu II wojny światowej.

Walery Goetel otrzymał srebrny medal.

• Członkostwo w polskich i międzynarodowych instytucjach

  • członek zwyczajny klasy matematyczno-przyrodniczej Towarzystwa Naukowego im. Šafařika (Bratysława)
  • członek nadzwyczajny Akademii Umiejętności i Sztuki (Cordoba)
  • członek korespondent Towarzystwa Mineralogiczno-Geologicznego (Praga)
  • członek zarządu Polskiego Towarzystwa Geologicznego
  • członek honorowy Towarzystwa Geograficznego Czechosłowackiego
  • członek Club Alpino Français
  • członek Club Alpino Italiano
  • członek Klubu Alpinistów Czechosłowackich
  • członek Karpathenverein
  • członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
  • członek Rady Naukowej Węgierskiego Instytutu Karpathenverein
  • członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
  • członek Rady Naukowej Węgierskiego Instytutu Badawczego
  • członek Rady Naukowej dla zagadnień Ziem Odzyskanych
  • członek Rady Naukowej Towarzystwa Balneologicznego
  • poseł do Krajowej Rady Narodowej
  • radny Izby Przemysłowej (Kraków)
  • członek zarządu Państwowej Rady Ochrony Przyrody
  • członek Komisji Parku Narodowego w Pieninach
  • członek korespondent Office International pour la protéction de la nature (Bruksela)
  • członek rzeczywisty PAN

Zagraniczne podróże

Fotografia: Walery Goetel

Walery Goetel był miłośnikiem podróży, odbywał je najczęściej przy okazji wyjazdów służbowych. W roku 1912 brał udział w pierwszej swojej wyprawie geologicznej na Kaukaz. W latach 1923-1929 był uczestnikiem Kongresów Geologicznych: w Brukseli w 1923 roku, w Egipcie w 1924 roku, w Hiszpanii w 1929 roku. W 1927 roku uczestniczył w ekspedycji geologicznej do centralnej Islandii, a w 1928 roku w wycieczce naukowej do Francji. Brał udział w wyprawach geologicznych w Indiach Holenderskich,, Ameryce, Afryce. Odbył wiele podróży naukowych (po krajach europejskich: Jugosławii, Francji, Norwegii, Węgrzech, Bułgarii, Szwajcarii, Holandii, Związku Radzieckim, Szwecji, Czechosłowacji, Grecji, NRD, NRF, Wielkiej Brytanii).

• Kaukaz

Będąc jeszcze studentem piątego roku (1912 r.) Walery Goetel wraz ze znanym austriackim geologiem Rudolfem Nothem (Uniwersytet Wiedeński) oraz swoim przyjacielem Czesławem Kuźniarem również studentem geologii (Uniwersytet Jagielloński), brał udział w półrocznej wyprawie geologicznej w góry Kaukazu. Celem wyprawy było poszukiwanie złóż ropy naftowej na tych terenach.

Pierwsza daleka wyprawa Walerego Goetla przebiegała przez: Podole, Ukrainę do Rostowa nad Donem, była to podróż pociągiem. Do Batumi podróż odbywała się statkiem. Dwudniową podróż przez Morze Czarne Walery Goetel zapamiętał jako jedno z najpiękniejszych wspomnień. Również Batumi zachwyciło geologa z uwagi na nieznany dotąd urok południowej roślinności.

Bazę badawczą utworzono we wsi Konczkati, gdzie mieszkali w typowym gruzińskim domku. Teren badań podzielony został na trzy części: północną nad rzeką Suspą, na której pracował Cz. Kuźniar; środkową, która przypadła W. Goetlowi oraz południową, na której pracował R. Noth.

Po kilkumiesięcznym pobycie w terenie powrócili do Batumi, skąd statkiem odpłynęli przez północne pobrzeże Turcji (zwiedzając m.in. Stambuł), Morze Egejskie i Morze Adriatyckie – do Triestu. Późną jesienią dotarli do Wiednia.

Wyprawa kaukaska stanowiła dla Walerego Goetla znakomitą okazję do odbycia praktyki zawodowej oraz przygodę naukową, przeżytą w krajach o odmiennej przyrodzie i kulturze.

Jedna z fotografii wykonanych przez Walerego Goetla podczas wyprawy na Kaukazie w Konczkati, 1912 r.

Jedna z fotografii wykonanych przez Walerego Goetla podczas wyprawy na Kaukazie w Konczkati, 1912 r.

Fotografia: Kierownictwo i członkowie wyprawy na Kaukaz w Konczkati, 1912 r.

Kierownictwo i członkowie wyprawy na Kaukaz w Konczkati, 1912 r.
Siedzą od lewej: dr Nott, pani Schmaedel, baron Schmaedel, stoją: Schmaedel junior, Czesław Kuźniar, Walery Goetel, R. Engel

Walery Goetel u źródeł rzeki Suskury, 1912

Walery Goetel u źródeł rzeki Suskury, 1912

• Afryka

W bogatej spuściźnie Walerego Goetla, interesujące są zwłaszcza zbiory fotografii niemal z całego świata. Wśród nich uwagę zwracają zdjęcia z podróży po Afryce. To owoc wyprawy, jaką Goetel odbył latem 1929 roku.

Celem podróży na Czarny Ląd było uczestnictwo w XV Międzynarodowym Kongresie Geologicznym, który odbywał się w Pretorii. W towarzystwie prof. Jerzego Lotha, W. Goetel zwiedził pustynię diamentową Namib nad Zatoką Wielorybią, dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei, mógł przyjrzeć się pracy w kopalniach diamentów i złota w Afryce Południowej.

Fotografia: na_statku_Jezioro_Wiktorii

Na statku na jeziorze Wiktoria

Mapka terenów, po których podróżował Walery Goetel

Mapka terenów, po których podróżował Walery Goetel

Po zakończeniu kongresu Goetel i Loth kontynuowali podróż przez Czarny Ląd podziwiając ruiny zamku Zimbabwe, uchodzącego za legendarne królestwo Saby, piękno wodospadów Zambezi i ogrom Jeziora Wiktorii. Tam rozpoczęła się ich podróż po Nilu, która zaprowadziła ich pod piramidy Egiptu, a wreszcie do Kairu i Aleksandrii. W ten sposób dobiegła kresu pierwsza polska wyprawa, która przemierzyła wzdłuż cały kontynent afrykański.

Fotografia: Zuluscy wojownicy

Zuluscy wojownicy

Fotografia: Wodospad na rzece Zambezi (okno z gałęzi)  - Rodezja

Wodospad na rzece Zambezi (okno z gałęzi) - Rodezja

Fotografia: Pustynia Namib nad Zatoką Wielorybią

Pustynia Namib nad Zatoką Wielorybią

Fotografia: Murzynki w Parku Narodowym Krugera

Murzynki w Parku Narodowym Krugera

Fotografia: Meczet na wzgórzach Mokkatam (Egipt)

Meczet na wzgórzach Mokkatam (Egipt)

Taternictwo

Zdobywanie gór jest sztuką miłości, motywem tożsamości, tworzeniem siebie
Walery Goetel

Walery Goetel był nie tylko wielkim miłośnikiem przyrody i badaczem Tatr, ale także zamiłowanym taternikiem. Od wczesnych lat młodości związany był z Tatrami.

Fotografia: Walery Goetel podczas odpoczynku w drodze na Pilsko w Beskidzie Żywieckim (pierwsze zimowe wejście 1909)

Walery Goetel podczas odpoczynku w drodze na Pilsko w Beskidzie Żywieckim (pierwsze zimowe wejście 1909)

W okresie 1907-1914 czynnie uprawiał taternictwo. W 1906 wraz z grupą młodych taterników założył "Klub Kilimandżaro". Pierwszymi członkami Klubu byli Walery i Ferdynand Goetlowie oraz bracia Mieczysław i Tadeusz Świerzowie. W późniejszym okresie należeli do niego także Władysław Kulczyński, Kazimierz Piotrowski, Henryk Bednarski i inni. Klub ten istniał tylko 3 lata, a niektórzy spośród jego członków działali później aktywnie w Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego.

Fotografia: Na przełęczy Branny w masywie Babiej Góry 1910 (trzeci z prawej Walery Goetel)

Na przełęczy Branny w masywie Babiej Góry 1910 (trzeci z prawej Walery Goetel)

Walery uczestniczył w wielu pierwszych wejściach ścianami szczytów i przejściach graniami tatrzańskimi. Wspinał się m.in. w towarzystwie swego brata Ferdynanda oraz innych taterników, dokonując szeregu nowych wejść: na Zasłonistą Turnię (1908), od Rohaczy po Czarny Szczyt, m.in. wschodnią ścianą Rysów (1909), z Czarnej Doliny Jaworowej przez Śnieżną Dolinę i Wielką Kapałkową Turnię na Lodowy Szczyt (1909). Uczestniczył także w pierwszym zimowym wejściu na Mnicha w 1910 roku.

Fotografia: W drodze na Mnicha (pierwsze zimowe wejście 1909). Pierwszy z prawej Walery Goetel

W drodze na Mnicha (pierwsze zimowe wejście 1909). Pierwszy z prawej Walery Goetel

Fotografia: chronisko pod szczytem Babiej Góry (pierwsze zimowe wejście 1908). Drugi z lewej Walery Goetel

Schronisko pod szczytem Babiej Góry (pierwsze zimowe wejście 1908). Drugi z lewej Walery Goetel

Od 1906 roku Walery uprawiał także narciarstwo turystyczne. Uczestniczył w wycieczkach narciarskich w Tatry, Beskid Zachodni (m.in. pierwsze wejście zimowe na Babią Górę w 1908 r. oraz na Pilsko w Beskidzie Żywieckim w 1909 r.) i w Karpaty Wschodnie. W czasie swych studiów w Wiedniu był członkiem Polskiego Klubu Narciarskiego "CAP" i brał udział w wejściach narciarskich w Alpach mi. in. na Hoher Sonnblick 3106 m (1913).

Fotografia: W drodze na Hoher Sonnblick 1913 (drugi z lewej Walery Goetel)

W drodze na Hoher Sonnblick 1913 (drugi z lewej Walery Goetel)

Podczas jednej z alpejskich wypraw narciarskich doznał skomplikowanego złamania nogi, którego następstwa uniemożliwiły mu uprawianie wyczynowego alpinizmu.

Fotografia: Podczas jednej z wypraw narciarskich doznał tragicznego w skutkach złamania nogi

Podczas jednej z wypraw narciarskich doznał tragicznego w skutkach złamania nogi, którego następstwa uniemożliwiły mu uprawianie wyczynowego alpinizmu. (Wiedeń styczeń 1911)

Walery brał także udział w pierwszych wyprawach ratunkowych tworzonego przez Mariusza Zaruskiego Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Kierował w Towarzystwie Tatrzańskim Komisją dla Robót w Górach i Przewodnictwa. Przyjaźnił się z Klimkiem Bachledą, Andrzejem Marusarzem i Bartłomiejem Obrochtą.

Fotografia: Powrót z wyprawy ratunkowej na  Granatach 1909 ( pierwszy z prawej Walery Goetel)

Powrót z wyprawy ratunkowej na Granatach 1909 ( pierwszy z prawej Walery Goetel)

Od 1903 roku był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Działał w Sekcji Turystycznej, Komisji do Robót w Tatrach, Komisji Przewodnickiej (w latach 1934–1935), a od 1913 roku w Sekcji Ochrony Tatr oraz Klubie Wysokogórskim. Od 1918 roku był członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, wiceprzewodniczącym (1919–1936 oraz 1947–1950) oraz prezesem (1936–1947) tej organizacji. Po połączeniu PTT i PTK w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w latach 1950–1972 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK, był zarazem członkiem Plenum ZG PTTK.

Fotografia: Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego na Hali Gąsienicowej (1910))

Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego na Hali Gąsienicowej (1910)

Stoją od lewej: Janusz Chmielowski, Jodkowski, Porębski, Drewnowski, Wolański, Janusz Żuławski, Tadeusz Korniłowicz, Wayda, Komornicki, Ritterschield, Wanda Jerominówna, Znamięcki, dr W. Zakrzewski, Kazimierz Panek, Janikowski, Aleksander Schiele, Staniszewski, Bołdyrew, prof. Kulczyński, Zygmunt Klemensiewicz.

Siedzą od lewej: Ignacy Król, Lerski, nie rozpoznany, Helena Dłuska, Irena Pawlewska, Mieczysław Świerz, Ferdynand Goetel, Walery Goetel, Władysław Kulczyński, Maria Skłodowska, Jankowska, Królowa.

Na przodzie przewodnicy: Jędrzej Marusarz, Wojciech Tylka Suleja, Klimek Bachleda, Stanisław Byrcyn, Józef Gąsienica Siajny.

Był współzałożycielem i przez wiele lat działaczem Międzynarodowej Unii Towarzystw Alpinistycznych (UIAA), a w latach 1931-1939 pełnił obowiązki członka prezydium Asocjacji Słowiańskich Towarzystw Turystycznych.

Fotografia: Zimowa wyprawa granią Świnicy członków sekcji narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego)

Zimowa wyprawa granią Świnicy członków sekcji narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego z Mariuszem Zaruskim

Walery jest autorem wielu artykułów z zakresu alpinizmu, taternictwa, turystyki górskiej i narciarskiej. które publikował m. in. w czasopismach: Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, Taternik, Wierchy. W latach 1928-1934 oraz 1947-1949 był redaktorem naczelnym rocznika Wierchy, a w latach 1950-1972 przewodniczącym komitetu redakcyjnego

Rózne aspekty działalności

• Działalność zawodowa - AGH

[Profesor Walery Goetel] Profesor Walery Goetel należy do sztandarowych postaci Akademii Górniczo-Hutniczej. Przez ponad 50 lat swej działalności zawodowej i społecznej kształtował jej dzieje pełniąc w uczelni wiele bardzo ważnych funkcji organizacyjnych i naukowych. Jako geolog z wykształcenia i zamiłowania kierował Katedrą Geologii Ogólnej i Paleontologii, a następnie – po jej podziale – Katedrą Geologii najpierw na Wydziale Górniczym a później po 1950 roku na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym AGH.

[Fotografia: Zakład Geologii] Obok zasadniczego profilu swoich zainteresowań, sprawował wiele ważnych funkcji wybieralnych: w latach 1929–1930 prodziekana, następnie (1930–1934) dziekana Wydziału Górniczego.

Fotografia: Inauguracja roku akademickiego 1930/1931 w AG

Inauguracja roku akademickiego 1930/1931 w AG,
Kraków, XII 1930 r. Na zdjęciu (w głębi) rektor Henryk Korwin-Krukowski, od lewej NN, prof. W. Goetel, prorektor Stanisław Skoczylas i dziekan Wydziału Hutniczego Mieczysław Jeżewski

W roku 1933 i 1938 był dwukrotnie wybierany rektorem Akademii Górniczej, ale ze względów politycznych wybór nie został zatwierdzony przez Ministerstwo Oświecenia Publicznego. Funkcję rektora uczelni objął dopiero po kolejnym trzecim wyborze w 1939 roku w przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej 1939–1945. Stał się w ten sposób w wyniku zawirowań historycznych rektorem trudnych czasów Akademii Górniczo-Hutniczej (1939–1950), jak to trafnie i pięknie określił Zbigniew Wójcik w swej monografii Jemu poświęconej. Czas ten spożytkował bardzo owocnie, na ratowanie majątku i kadr uczelni w czasie okupacji niemieckiej. W latach 1940–1944 kierował na Krzemionkach w Krakowie Szkołą Górniczo-Hutniczo-Mierniczą z obsadzoną przez siebie kadrą nauczającą AG (akcja ratowania personelu).

Fotografia: Pierwsze powojenne dni

Później (1945–1950) wypromował i doprowadził do realizacji perspektywiczny, dalekosiężny plan rozwoju uczelni. Był inicjatorem rozbudowy gmachów AGH i wyposażenia jej pracowni. Na tym odcinku osiągnął wybitne rezultaty. Wiele wysiłku włożył w budowę domów akademickich oraz stołówek i klubów akademickich.

Fotografia: Akt Erekcyjny Pawilonu Górnictwa

Jako rektor AG doprowadził do powstania Wydz. Geologiczno-Mierniczego i Wydz. Geologiczno-Poszukiwawczego oraz do rozszerzenia nazwy uczelni do AGH i nadania jej imienia Stanisława Staszica.

Był niezwykle aktywny, na terenie uczelni pełnił wiele funkcji o charakterze społecznym, np. w 1955 r. sprawował razem 8 funkcji, z czego 6 o charakterze kierowniczym. W latach 1956 - 1961 był kierownikiem Katedry Geologii.

W 1960 roku zorganizował na AGH seminarium "Zagadnienia Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia Trwałości Użytkowania Surowców", a w latach późniejszych uzyskał nadanie mu formy prawno-organizacyjnej.

Przejście na emeryturę – 1960 r. – nie osłabiło Jego działalności ani też nie rozluźniło kontaktów z Akademią. Do końca życia prowadził wykłady zlecone i pełnił wiele funkcji społecznych.

W 1969 roku pełnił zaszczytną funkcję Przewodniczącego Komitetu Obchodów 50-lecia AGH.

Karykatura

Profesor Walery Goetel był autorem ponad 1000 prac naukowych, popularno-naukowych i informacyjnych z zakresu stratygrafii, geologii regionalnej, tektoniki, mineralogii ogólnej, petrogenezy, naukowych podstaw ochrony przyrody, opublikowanych w kilku językach na łamach rozmaitych wydawnictw krajowych i zagranicznych.

• Akademicki Związek Sportowy

W 1908 roku w Uniwersytetecie Jagiellońskim zrodziła się idea utworzenia organizacji, której celem będzie „rozbudzenie wśród młodzieży zamiłowania do sportu i dawanie członkom materialnej możności do wspólnej pracy w kierunku rozwijania sił fizycznych za pomocą wszelkich zdrowych a odpowiednich sportów, zabaw i gier ruchowych” - jak to zostało sformułowane w pierwszym statucie AZS.

Formalne powołanie Akademickiego Związku Sportowego nastąpiło w 1909 roku, w Krakowie z inicjatywy Walerego Goetla, ówczesnego studenta geologii UJ. Na zebraniu założycielskim 15 maja 1909 roku, Walery Goetel wygłosił referat programowy i został wiceprezesem Zarządu AZS. Funkcja prezesa przypadła w udziale Wacławowi Majewskiemu. W roku powstania AZS liczył 65 członków, w roku 1912/1913 było ich już 343.

Do wybuchu pierwszej wojny światowej Związek rozwinął i spopularyzował w społeczeństwie akademickim takie dyscypliny sportu jak: narciarstwo, wioślarstwo, tenis, turystyka górska i wodna, szermierka, strzelectwo, a także piłka nożna, lekkoatletyka, kolarstwo, łyżwiarstwo.

Po uzyskaniu niepodległości AZS rozszerzył działalność na wiele ośrodków akademickich w kraju a także skupiska polskich studentów za granicą. AZS współtworzył i zakładał polskie związki sportowe, propagował nowe dyscypliny sportu i popularyzował sport kobiecy.

W latach 1919 - 1937 Walery Goetel pełnił funkcję prezesa AZS Kraków, natomiast od roku 1922 aż do rozpoczęcia II wojny światowej był kuratorem AZS z ramienia szkół wyższych Krakowa. Walery Goetel uprawiał czynnie wioślarstwo. Brał udział w wyprawach wioślarskich AZS po Wiśle i jej dopływach. Uczestniczył w regatach, urządzanych w Krakowie na krótkich odcinkach wiślanych. W latach 1919 - 1937 pełnił funkcję przewodniczącego Sekcji Wioślarskiej AZS. Był inicjatorem i kierownikiem budowy przystani wioślarskiej AZS.

Fotografia: Walery Goetel

Walery Goetel brał aktywny udział w działalności sekcji narciarskiej AZS. Organizował kursy narciarskie, uczestniczył w zawodach narciarskich. Jednak, jak napisze w swoich wspomnieniach Pod znakiem optymizmu „wyprawy narciarsko-turystyczne, odbywane w twardym trudzie, ale obfitujące w niezrównane przeżycia, tak mnie pociągały, że nie miałem skłonności do narciarstwa czysto sportowego. Ale doceniając znaczenie tego kierunku dla rozwoju sportu, brałem czynny udział w organizacji różnych imprez sportowych”. W 1910 roku sprawował funkcję sekretarza generalnego pierwszych Międzynarodowych Zawodów Narciarskich, które odbyły się w Zakopanem.

Fotografia: Walery Goetel

W Krakowie z inicjatywy Walerego Goetla powstały korty tenisowe w Parku Krakowskim, sala szermiercza AZS Akademii Górniczej, stadion AZS (obecnie stadion lekkoatletyczny KS „Cracovia”). Po wojnie Walery Goetel pełnił w AZS funkcje honorowe i znacząco wspierał działalność organizacji. Pozostał jej wierny do końca życia.

Fotografia: Uroczyste otwarcie stadionu Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, 1933

Uroczyste otwarcie stadionu Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, 1933. Na pierwszym planie ksiądz Jan Masny składający życzenia prezesowi AZS prof. Waleremu Goetlowi

• Sozologia

Pasją życiową Walerego Goetla była idea ochrony przyrody. Badania z zakresu ochrony przyrody i jej zasobów profesor zaczął uprawiać jeszcze w okresie przed 1939 rokiem. Wokół siebie zgromadził grono wybitnych specjalistów z prof. Władysławem Szaferem (UJ) na czele, którzy tworzyli zespół silnie zainteresowany studiami nad ochroną przyrody. W. Goetel przygotował merytoryczne i praktyczne fundamenty nauki o ochronie przyrody i jej zasobów, które nazwał sozologią. Stał się jej propagatorem na scenie krajowej i międzynarodowej.

Działalność Walerego Goetla w dziedzinie walki o ochronę przyrody została bardzo wysoko oceniona; w 1959 roku przyznano mu Międzynarodową Nagrodę im. Van Tienhovena na Uniwersytecie w Bonn za prace nad europejskimi rezerwatami przyrody i tworzenie narodowych parków przyrody.

Fotografia: Walery Goetel otrzymuje Nagrodę Van-Tienhovena, 22.05.1959 r.

Po lewej rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steudel.
Walery Goetel otrzymuje Nagrodę Van-Tienhovena, 22.05.1959 r.

Fotografia: Stiftung F.V.S. Zu Hamburg -VAN -TIENHOVEN- PREIS

Stiftung F.V.S. Zu Hamburg -VAN -TIENHOVEN- PREIS

Fotografia: Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steudel.

Walery Goetel i rektor Uniwersytetu w Bonn prof. Johannes Steudel.

Po przejściu na emeryturę Walery Goetel stworzył i prowadził osobiście Seminarium Ochrony Zasobów Przyrody i Zabezpieczenia Trwałości ich Użytkowania Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica.

Kilkuletnia działalność Seminarium dostarczyła, w wygłoszonych na sesjach seminaryjnych referatach oraz dyskusjach, materiał który posłużył do opracowania publikacji pt Sozologia i sozotechnika.

Przystępując pod koniec życia do spisania pamiętnika próbował zreasumować te dokonania, które uważał za ważne pisząc: " ....dożyć ogólnoświatowego zwycięstwa tej idei, tak długo niedocenianej lub wprost wyśmiewanej, jest osiągnięciem, które rzadko komu jest dane. Osiągnięcie to napełnia schyłek mego życia poczuciem wielkiego zadowolenia. Nasycony tą satysfakcją mogę tym żywiej pracować dla realizacji rozlicznych postulatów ochrony przyrody, czy też ochrony środowiska naturalnego człowieka. W tej pracy tkwię głęboko i tak na pewno zostanie przez te lata, które los pozwoli mi jeszcze przeżyć".

W. Goetel

W ostatnich latach życia Walery Goetel wziął udział w przygotowywaniu naukowych podstaw sformułowania tez zawartych w słynnym referacie sekretarza generalnego ONZ, U Thanta (1969), od którego rozpoczęła się ogólnoświatowa kampania na rzecz ochrony środowiska.

Raport U Thanta to raport przedstawiony na sesji Zgromadzenia Ogólnego w dniu 26 maja 1969 przez Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta, zatytułowany "Człowiek i jego środowisko" (ang. The problems of human environment) wyrażony w rezolucji nr 2390.

Dokument ten po raz pierwszy w historii prezentował opinii publicznej dane wskazujące na zniszczenie środowiska naturalnego i jego niekorzystne konsekwencje, wzywał wszystkie kraje do racjonalnego korzystania z zasobów Ziemi i do wysiłków na rzecz ochrony ekosystemu.

Raport zawierał wykaz zagrożeń istotnych dla całej ludzkości i wzywał do współpracy w rozwiązywaniu ich przez całą społeczność międzynarodową. W ten sposób po raz pierwszy na forum międzynarodowym pojawiła się kwestia globalnych problemów ochrony przyrody i środowiska naturalnego.

Raport ten uświadomił globalne zagrożenie i stał się impulsem do rozpoczęcia w większości krajów cywilizowanego świata działań chroniących środowisko.

W Polsce w rok później powołano Polski Komitet Ochrony Środowiska Człowieka przy wicepremierze, przekształcony później w Komisję Ochrony Środowiska Rady Państwa, a następnie w Państwową Radę Ochrony Środowiska.

• Parki Narodowe

„Kiedy osiągnąłem przełęcz pomiędzy szczytami Hawrań i Nowy w Bielskich Tatrach, zastałem na przełęczy kilku mężczyzn. Po wzajemnym przedstawieniu okazało się, że są to profesorowie Uniwersytetu w Pradze, którzy udali się w Tatry celu zapoznania się z naukowymi problemami gór. Byli to: prof. dr Karel Domin (botanik), Viktor Dvorsky (geograf), Radim Kettner (geolog). Gdy tak siedzieliśmy na przełęczy i spoglądaliśmy na wspaniałą panoramę Tatr, stało się nam jasnym, że linia graniczna biegnąca głównymi oraz bocznymi grzbietami tatrzańskimi, a widoczna jak na dłoni, jest sztucznym tworem. Dzielącym jednostkę przyrodniczą, która po obu stronach granicy ma identyczne właściwości krajobrazu, świata roślinnego i zwierzęcego. Nasunęła mi się – w blasku przepięknego zalanego słońcem widoku - ze szczególną jasnością od dawna rozważana myśl utworzenia z całych Tatr, po obu stronach granicy państwowej, pogranicznego Parku Narodowego, w którym w ścisłym porozumieniu pracowaliby naukowcy, a z jego piękna korzystaliby turyści z obu stron. Myśl ta została przez kolegów czechosłowackich przyjęta z pełną aprobatą i w ten sposób rozpoczęła się nasza współpraca nad ochroną tatrzańskiej przyrody”.
Walery Goetel, Pod znakiem optymizmu, Kraków, 1976

 

W latach 1919–1920 Walery Goetel pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Plebiscytowego Spisko-Orawskiego, a później (1921–1927) komisarza rządu RP dla delimitacji granicy polsko-czechosłowackiej na obszarze Tatr i Orawy. Fotografia: Komitet Plebiscytowy Spisko-Orawski

Komitet Plebiscytowy Spisko-Orawski, trzeci od lewej – Walery Goetel, obok jego żona Maria

Fotografia: Polsko-czechosłowacka Komisja Delimitacyjna

Polsko-czechosłowacka Komisja Delimitacyjna, na pierwszym planie, trzeci od prawej - Walery Goetel

Jako członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody (PROP) do spraw pogranicznych parków narodowych, projektowanych w Tatrach, Pieninach i na Babiej Górze, stał się inicjatorem idei stworzenia takich parków po stronie polskiej i czechosłowackiej.

Szkic orientacyjny obszarów projektowanego rezerwatu w Pieninach

Szkic orientacyjny obszarów projektowanego rezerwatu w Pieninach. Ze zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU

pismao ministra

 

Mapa projektowanego Parku Narodowego w Tatrach

Mapa projektowanego Parku Narodowego w Tatrach. Ze zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU

Mapa środkowej części Tatr ofiarowana Waleremu Goetlowi przez Kazimierza Dąbrowskiego

Mapa środkowej części Tatr ofiarowana Waleremu Goetlowi przez Kazimierza Dąbrowskiego

W pamięci potomnych

• Pamięć o Walerym Goetlu

Profesor Walery Goetel był wybitnym geologiem, znakomitym wychowawcą i nauczycielem, orędownikiem i propagatorem idei ochrony przyrody. Lata jego życia i działalności twórczej trwale zapisały się w historii nauki i pamięci ludzi, którym dane było się z nim zetknąć.

Pamięć o Profesorze w sposób szczególny widoczna jest na Akademii Górniczo-Hutniczej, Uczelni z którą związał swoje życie zawodowe. Już za życia Profesora, w 1969 r., podczas obchodów pięćdziesięciolecia Akademii zorganizowano sesję jubileuszową, w ramach której odbyło się spotkanie poświęcone Goetlowi. W wygłoszonych przemówieniach scharakteryzowano dorobek Profesora związany z ochroną przyrody oraz racjonalną gospodarką surowcami.

W 1975 r., podczas obchodów jubileuszu trzydziestolecia Stowarzyszenia Wychowanków AGH w pawilonie A-0 odsłonięto, istniejącą do dnia dzisiejszego, tablicę poświęconą pamięci Profesora.

Fotografia: Tablica Walerego Goetla przed aulą w gmachu A-0 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie

Tablica Walerego Goetla przed aulą w gmachu A-0 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie

Natomiast w 1989 r., w setną rocznicę urodzin Walerego Goetla, przedstawiciele Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego, Instytutu Geologii i Surowców Mineralnych oraz Stowarzyszenia Wychowanków AGH zorganizowali sesję poświęconą pamięci i działalności Profesora. Jednym z punktów uroczystości było nadanie pawilonowi A-0, będącemu reprezentacyjnym budynkiem Akademii, imienia prof. Walerego Goetla.
Imię profesora nosi również oddział PTTK Ziemi Babiogórskiej w Suchej Beskidzkiej oraz Warszawski Klub Górski. W 1973 roku, imię Walerego Goetla nadano położonemu w Dolinie Kościeliskiej schronisku na Hali Ornak.

Fotografia: schronisko PTTK na Hali Ornak

Fotografia: Tablica z nazwiskiem Goetla przy wejściu do schroniska PTTK na Hali Ornak

Tablica z nazwiskiem Goetla przy wejściu do schroniska PTTK na Hali Ornak

W Krakowie przy ul. Kościuszki, na terenie ośrodka sportów wodnych AZS-AWF, znajduje się odsłonięty w 1983 r., pomnik Walerego Goetla. Jego autorami są Stefan Dousa i Antoni Porczala – krakowscy rzeźbiarze i byli działacze AZS.

Fotografia: Pomnik Walerego Goetla przy ul. Kościuszki w Krakowie

Pomnik Walerego Goetla przy ul. Kościuszki w Krakowie

Pamięć o Goetlu została też zachowana poprzez nadanie jego imienia Szkole Ochrony i Inżynierii Środowiska działającej przy Akademii Górniczo-Hutniczej, Zespołowi Szkół w Suchej Beskidzkiej, Zespołowi Szkół PGNiG w Krakowie, Szkole Podstawowej w Zelczynie k.Skawiny.
Imię Goetla noszą też ulice w Katowicach, Wrocławiu oraz Krakowie.

• Wspomnienia Piotra Chrząstowskiego

Lista dokonań i prac mojego dziadka, profesora Walerego Goetla, jest olbrzymia – nie na miarę jednego człowieka. Był ideologiem koncepcji ochrony środowiska naturalnego człowieka, współtwórcą parków narodowych i twórcą nowej dyscypliny naukowej – sozologii. Był sportowcem i taternikiem, współzałożycielem AZS-u i organizatorem turystyki w Polsce, technikiem i humanistą zarazem. W latach dwudziestych i trzydziestych Walery Goetel odbył wiele zagranicznych wędrówek, zwiedzając większość krajów europejskich. Znał biegle niemiecki, angielski, hiszpański, trochę słabiej francuski i słowacki, a uczył się nawet kilku narzeczy afrykańskich (suahili i nyanja). Z wypraw przywoził minerały i wspaniałe kolekcje fotografii, które wykorzystywał w dydaktyce. Gdy byłem małym chłopcem zasiadałem często wieczorami na kolanach dziadka, przy jego biurku, a on opowiadał mi o podróżach i rysował egzotyczne zwierzęta i krajobrazy [...]. Umarł niespodziewanie na serce. Do grobu w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim odprowadziła go przy muzyce kapeli góralskiej ogromna rzesza przyjaciół, wychowanków i współpracowników. Dla mnie dowodem tego, że był wyjątkowym człowiekiem jest nieodmiennie pełna podziwu i sympatii reakcja ludzi na hasło: profesor Walery Goetel.

Piotr Chrząstowski,
wnuk Walerego Goetla

Fotografia: Walery Goetel z wnukami Jadwigą i Piotrem, 1959 r.

Walery Goetel z wnukami Jadwigą i Piotrem, 1959 r.

Rysunki wykonane przez Walerego Goetla dla wnuków

Rysunki wykonane przez Walerego Goetla dla wnuków

Rysunki wykonane przez Walerego Goetla dla wnuków

Rysunki wykonane przez Walerego Goetla dla wnuków

Związki rodzinne z Marią Skłodowską-Curie

Podczas wycieczek do Zakopanego i w Tatry Walery Goetel poznał Marię Skłodowską, jedną z pierwszych kobiet przyjętych do Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, która była bratanicą Marii Skłodowskiej – Curie.

W 1911 r. Walery Goetel zorganizował kilkudniową wycieczkę w Tatry do doliny Niewcyrki, w której m.in. wzięli udział: Maria Skłodowską-Curie z córkami Ireną i Ewą, jej siostra Bronisława Dłuska z mężem i jej brat Józef Skłodowski (przyszły teść Walerego).

Fotografia: W drodze do Doliny Niewcyrki, 1911 r.

W drodze do Doliny Niewcyrki, 1911 r. Od lewej: Maria Skłodowska-Curie, jej znajoma Angielka, Walery Goetel, dr Józef Skłodowski. U stóp Marii siedzi jej pięcioletnia córeczka Ewa.

Fotografia: Maria Curie-Skłodowska z córką Ewą w Tatrach, fot. Walery Goetel, 1911r.

Maria Curie-Skłodowska z córką Ewą w Tatrach, fot. Walery Goetel, 1911r

W 1913 roku Walery Goetel zawarł związek małżeński z bratanicą Marii Skłodowskiej-Curie - Marią Skłodowską (Maniusią). Uroczystość odbyła się w Warszawie 10 czerwca o godzinie 12.30 w Kaplicy św. Wincentego à Paulo.

Fotografia: Zaproszenie na ślub Marii Skłodowskiej i Walerego Goetla

Zaproszenie na ślub Marii Skłodowskiej i Walerego Goetla

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi) List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

Telegram gratulacyjny od Marii Skłodowskiej-Curie

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

Maria i Walery Goetlowie, 1914

List Marii Skłodowskiej-Curie do bratanicy, Marii Skłodowskiej (Maniusi)

Walery Goetel, Irena Joliot-Curie (córka Marii Skłodowskierj-Curie), Tatry, Morskie Oko, 1948

W 1976 roku ukazała się książka Walerego Goetla Pod znakiem optymizmu, w której autor wspomina tę wycieczkę.

• Z książki profesora Walerego Goetla Pod znakiem optymizmu

wydanej w 1976 roku przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie

W roku 1911 nastąpiło radosne dla doktorostwa Dłuskich wydarzenie - do gościnnego, stylowego domu Dłuskich w Kościeliskach, zwanego „Dyrektorówką”, przyjechała na odpoczynek Maria Skłodowska-Curie za swoimi córkami Ireną i Ewą. Cała paczka, nas, młodych taterników, którzy chadzali po Tatrach z siostrzenicą i bratanicą Marii Curie, zapoznała się wkrótce z paryskimi gośćmi pięknego domu w Kościeliskach.

Maria Skłodowska-Curie przeżywała wtedy okres pełni rozwoju swej pracy naukowej. Z drobnej, dorodnej postaci tej kobiety promieniowała siła wewnętrzna i skupienie człowieka pochłoniętego wielkimi problemami naukowymi. Jak wielu prawdziwych wielkich naukowców była skromna, bezpośrednia i ujmująca w obejściu. Bił z jej postaci swoisty urok, który zjednywał jej serca wszystkich, a w szczególności nas, wrażliwej i zapalnej młodzieży.

Toteż ucieszyliśmy się niezmiernie, gdy pani Maria, gdyż tak ją nazywaliśmy na co dzień, wyraziła chęć pójścia gdzieś, na dłuższą wyprawę w Tatry. Piękno ich pamiętała z lat młodości, a przede wszystkim z roku 1899, kiedy to była w Zakopanem i chodziła po górach ze swoim mężem, Piotrem Curie.

Dr Bronisława Dłuska zajęła się, z właściwą jej prawdziwie piorunującą energią, przygotowaniami do wyprawy. Na naradzie z dr Dłuską ułożyliśmy, jako grono „fachowych" taterników, program wycieczki. Oczarowany pierwotnością przyrody doliny Niewcyrki, leżącej pod Krywaniem, w ówczesnej węgierskiej części Tatr, przemawiałem gorąco za skierowaniem wycieczki w te strony. Propozycja została przyjęta i z końcem sierpnia 1911 roku ruszyliśmy w gronie młodej taternickiej braci, której jako najstarszy wiekiem przewodziłem, w góry.

Pierwszego dnia wyszedłszy po południu z Kuźnic, przeszliśmy przez Boczań na Halę Gąsienicową, gdzie nocowaliśmy w starym schronisku, owianym wspomnieniami odkrywczych wypraw taternickich. Korzystając z cudownej księżycowej nocy „wyskoczyliśmy" nad jeden ze Stawów Gąsienicowych. Już wtedy cieszyliśmy się głębokim zachwytem widocznym na spokojnej i opanowanej twarzy pani Marii i na buziach jej córek, poważnej Irenki i żywej pięcioletniej Ewy.

Na drugi dzień, przy pięknej pogodzie, poszliśmy dalej przez Zawrat i Gładkie. Drogę tę wybraliśmy, aby naszych paryskich gości zapoznać nieco ze skalistymi partiami Tatr i choćby łatwą wspinaczką. Wielką uciechę budziła malutka Ewa z maleńkim plecaczkiem, gdy zgrabnie, w trudniejszych miejscach wspomagana przez Maniusię Skłodowską, pokonywała duże dla niej stopnie skalne i klamry.

Z Zawratu otworzył się przed nami daleki widok głębi Tatr. Nigdy nie zapomnę spojrzenia pani Marii, jakie pobiegło w dal, i cichego westchnienia, które było najlepszą nagrodą za nasze starania. W spojrzeniu tym odbijało się zachwycenie pięknem panoramy tatrzańskiej i radość z odprężenia, jakie dała ta śliczna wycieczka.

Zszedłszy ku Dolinie Pięciu Stawów, rozpoczęliśmy podejście serpentynami ścieżki na Gładką Przełęcz. Dla nas młodych wytrenowanych „lataniem" po górach była to przyjemna przechadzka, ale dla pani Marii, której zdrowie zostało mocno nadszarpnięte przez heroiczne badania pierwiastków promieniotwórczych, musiał to być - po przejściu Zawratu - potężny wysiłek fizyczny. Jednak u tej niezwykłej kobiety nie widziało się tego wysiłku. Był to żywy przykład, co znaczy charakter i nawyk poko¬nywania zmęczenia - szła w górę lekko, z pogodnym uśmiechem na twarzy wymizerowanej wskutek ciężkiej pracy w laboratorium. Taką też swobodą i opanowaniem odznaczała się w czasie całej wspinaczki, w czasie której dorównywała, nie okazując zmęczenia, naszemu młodzieńczemu tempu, które jako kierownik wyprawy na próżno starałem się miarkować.

Po zejściu z Gładkiego zapuściliśmy się w bór Doliny Koprowej. Ogarnęła nas pierwotna puszcza tatrzańska, której urok tak zachwycił Mieczysława Karłowicza, że stworzył literacką wizję dawnego polowaca-łucznika, wychylającego się z ostępów leśnych Koprowej w pogoni za zwierzyną.

Obrazem równie zachwycającego piękna powitała nas dolina Niewcyrki, do której przyszliśmy po południu, wspiąwszy się ścieżyną wśród piramid omszałych świerków i łanów borówek. W Niewcyrce rozbiliśmy kwaterę w starym, kochanym szałasie, tonącym w oszalałej gęstwie traw i kwiatów.

Wkrótce sprawna brać taternicka nazbierała sucharzy w przyległym lesie, rozpakowała zapasy, przyniosła wody z potoku i rozpaliła ogienek, na którym warzyła się „herba" i wszelakie jajecznice, konserwy i grysiki, podstawowe części pożywienia taternickiego.

Pani Maria brała żywy udział w tych przygotowaniach, nie dając się zdystansować młodzieży. Towarzyszyła również z właściwą sobie ujmującą prostotą przy nacięciu gałązek cetyny, na której rozesłaliśmy worki do spania i koce na szałasowy nocleg.

Długo w pogodną noc rozbrzmiewały śmiechy i pieśni rozbawionej gromady, z którą wraz cieszyła się i śmiała pani Maria, aż sen zmorzył wesołe bractwo.

Gdy po obrządkach śniadaniowych i zwinięciu obozu powracaliśmy przez góry do Zakopanego, znowu niestrudzona pani Maria szła swym lekkim, nie zmieniającym się krokiem. Jak gdyby powracając z małej przechadzki, rześka i pogodna przyszła do domu w Kościeliskach, pełna zachwytu dla przeżytego piękna. I taką pozostała mi we wspomnieniu, na tle Tatr, ta wspaniała kobieta, jedna z najpiękniejszych postaci, jakie spotkałem w życiu.

Galeria

[]

Wycieczka geologiczna w Tatrach, 1925 r.

[]

Murzynki w Parku Narodowym Krugera

[]

W gronie rodzinnym, 1896 r. Stoją: Matylda i Ferdynand Turlińscy, siedzą od lewej: kuzynka Eleonora Rzeszotko, babka Barbara, dziadek Florian Kochler i Julia Goetlowa. Na pierwszym planie Ferdynand i Walery Goetlowie.

[]

Powrót z wyprawy ratunkowej z Doliny Jaworowej, Tatry 1910 (trzeci z prawej Walery Goetel

[]

Maria Goetlowa – autoportret

[]

tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie”
Rafał Malczewski

[]

tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie”
Jacek Malczewski

[]

tryptyk: „Bóg ojciec i dwaj apostołowie”
Walery Goetel

[]

Komitet Plebiscytowy Spisko Orawski – trzeci od lewej Walery Goetel, obok żona Maria

[]

Inauguracja roku akademickiego 1930/1931 w Akademii Górniczej, Kraków grudzień 1930 r. – w głębi rektor Henryk Korwin-Krukowski, drugi z lewej Walery Goetel

[]

Na przełęczy Bramy Babia Góra trzeci od prawej Walery Goetel 1910

[]

Pierwsze wyjście na Pilsko WG 1909

[]

Budowa domu akademickiego na terenie AGH

[]

W latach 1930-1938 był dziekanem Wydziału Górniczego

[]

W wysokich Tatrach WG z przewodnikiem 1912

[]

Z żoną Marią w Dolinie Pięciu Stawów, 1914

[]

Wycieczka Kółka Samokształceniowego w tatry, 1909

[]

Maria i Walery Goetlowie, Zakopane 1915

[]

Polsko-Czechosłowacka Mieszana Komisja Deliminacyjna (za stołem w środku WG)

[]

Wycieczka kółka Samokształceniowego w Tatry, 1909

[]

otwarcie rezerwatu przyrody „Jaskinia Raj”

[]

Obchody 50-lecia AGH, 1969

[]

Komisja Polsko Czeska w sprawie Pienin

[]

Na Mnichu, 1910

[]

otwarcie parku w Pieninach po stronie czeskiej, 1932

[]

ślubowanie olimpijczyków

[]

z Ireną Joliot , Morskie Oko 1948

[]

z Ireną Joliot , Morskie Oko 1948

[]

Z Władysławem Raczkiewiczem (prezydentem RP na uchodźstwie (1939–1947) na Zaolziu

[]

WG z żoną Marią i córką Wandą, Zakopane 1922

[]

WG w Stowarzyszeniu Wychowanków AGH

[Powrót na górę strony]

Kalendarium

1890

młodszy syn Julii i Wincentego Goetlów przychodzi na świat w Suchej Beskidzkiej 15.05

Ferdynand Goetel (1890-1960)

Ferdynand Goetel
(1890-1960)

1896

po śmierci ojca, w wychowaniu braci pomaga wuj Ferdynand Turliński, znany krakowski restaurator, właściciel kawiarni „Paon Nonchalant”, w której bywali m.in. poeci Młodej Polski; atmosfera krakowskiej cyganerii przemawiała również do młodego Ferdynanda Goetla

W gronie rodzinnym - 1896

W gronie rodzinnym, 1896 r. Stoją: Matylda i Ferdynand Turlińscy, siedzą od lewej: kuzynka Eleonora Rzeszotko, babka Barbara, dziadek Florian Kochler i Julia Goetlowa. Na pierwszym planie Ferdynand i Walery Goetlowie

1900

rozpoczyna naukę w gimnazjum św. Anny w Krakowie, mając opinię niesfornego ucznia, po pewnym czasie zostaje usunięty za szkoły

1904

wraz z matką przenosi się do Lwowa, by tam kontynuować naukę

na dwa lata trafia do Cesarsko-Królewskiej Szkoły Kadetów we Lwowie

1906-1912

częste pobyty w Zakopanem, wielka fascynacja Tatrami; prekursor polskiego taternictwa, członek Towarzystwa Tatrzańskiego

Ferdynand Goetel

Ferdynand Goetel (pierwszy z lewej)

1908

tym razem jako prymus, zdaje egzamin maturalny w I Szkole Realnej w Krakowie - w czasopiśmie Taternik umieszcza razem z bratem Walerym pierwszą publikację: Pierwsze przejście granicą ze Świnicy na Niebieską Turnię

1909

wyjeżdża do Wiednia i Monachium, gdzie przez 4 lata studiuje architekturę

1911

pierwsze próby pisarskie: „Wycieczka jak się o niej nie pisze” w czasopiśmie Taternik

1912

przenosi się do Warszawy

1914

w związku z wybuchem wojny, jako obywatel monarchii Austro-Węgierskiej, zostaje internowany i wywieziony w głąb Rosji do Taszkientu

1917

żeni się z Jadwigą Madalińską

1919

ucieka z żoną i córką Julią do Polski przez Persję, Indie i Anglię

1921

powrót do kraju

1921-1925

jest sekretarzem Akademii Górniczej i dyrektorem kancelarii Rektora

1922

pierwszy sukces literacki – książka „Przez płonący Wschód” zawierająca wspomnienia z pobytu w Azji; oprócz pisania książek zajmuje się też tworzeniem scenariuszy filmowych i słuchowisk radiowych, jest też dziennikarzem

1922-1925

jest redaktorem naczelnym „Przeglądu Sportowego” i „Naokoło Świata”, później „Kuriera Porannego”

Rodzina Goetlów 1925

Fotografia rodziny Goetlów, 1925 r. Po lewej: Walery, jego żona Maria i ich córka Wanda. W środku na krześle siedzi Julia Goetel, matka Walerego i Ferdynanda. Po prawej Ferdynand, jego żona Jadwiga oraz ich córki: Marianna i Julia

1926-1933

jest prezesem polskiego oddziału PEN Clubu

1930

otrzymuje państwową nagrodę literacką za powieść Serce lodów

1933-1939

pełni funkcję prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich

1935

wyróżniony członkostwem w Polskiej Akademii Literatury

1938

wydaje kontrowersyjną książkę „Pod znakiem faszyzmu” wskazującą faszyzm jako jedyną drogę do ocalenia Polski

1939

zostaje kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy

współpraca z prezydentem Stefanem Starzyńskim (pisze radiowe przemówienia S. Starzyńskiego)

Ferdynand Goetel

Ferdynand Goetel

1940

w okupowanej Warszawie jest współzałożycielem Kuchni Literatów, która jest jednocześnie ośrodkiem polskiej kultury i konspiracji, punktem kontaktowym walczącego podziemia

1942

przychodzi na świat córka Elżbieta

1943-1944

redaguje podziemne pismo „Nurt” będące organem organizacji Obóz Polski Walczącej, skupiającej piłsudczyków

1943

wyjeżdża z delegacją niemiecką do Katynia (za zgodą Komendy Głównej AK); po po przekonany o odpowiedzialności sowieckiej za mord na polskich oficerach, pisze raport do PCK , a odpis przekazuje dowództwu Armii Krajowej. Raport ten zawarty jest w Pismach Politycznych, t. 5 Dzieł Wybranych Ferdynanda Goetla

Ferdynand Goetel w trakcie wizji lokalnej w lesie katyńskim

Ferdynand Goetel (trzeci z lewej) w trakcie wizji lokalnej w lesie katyńskim

1944

przychodzi na świat syn Roman

Ferdynand zostaje oskarżony przez NKWD o kolaborację z III Rzeszą

1945-1960

po zniszczeniu Warszawy przenosi się z rodziną do Krakowa

po wojnie, jako niewygodny świadek katyński, poszukiwany listem gończym, ukrywa się w Klasztorze Karmelitów w Krakowie

jesienią 1945, bez rodziny, jako John Menten, obywatel holenderski z Karlsbadu, przekracza granicę polsko-czeską; jego dorobek literacki w PRL staje się niedostępny - publikacje zostają usunięte z wszystkich polskich bibliotek

zostaje oficerem prasowym Drugiego Korpusu we Włoszech (specjalna komisja oczyściła go z zarzutów kolaboracji z Niemcami)

wybiera Londyn jako miejsce swojego zamieszkania; pisze książki, doraźną publicystykę zamieszcza w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”; staje się jednym z najpopularniejszych polskich pisarzy na Zachodzie, jego utwory przetłumaczono na kilkanaście języków

Ferdynand Goetel - lata pięćdziesiąte

Lata pięćdziesiąte, Londyn

1960

24 listopada umiera i zostaje pochowany w Londynie; śmierci Fryderyka Goetla w PRL nie odnotowano

1989 czerwiec

polski Pen Club wydaje oświadczenie uznające bezzasadność wszelkich zarzutów wysuwanych w związku okupacyjną działalnością F. Goetla

13.12.2003

prochy pisarza zostały sprowadzone do Polski i spoczęły w grobie na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Grób Ferdynanda Goetla

Publikacje

• Wykaz dzieł Ferdynanda Goetla (wybór)

• Kar Chat (Warszawa 1922);
• Przez płonący Wschód (Warszawa 1922); najnowsze wydanie
Przez płonący Wschód to relacja z życiowej podróży Ferdynanda Goetla - z wielkiej ucieczki z sowieckiego Turkiestanu do nowo powstałej Polski tuż po I wojnie światowej, w czasie rewolucji bolszewickiej. A była to podróż nielegalna, niebezpieczna, odbywana wspólnie z żoną i małymi dziećmi. Droga wiodła przez pilnie strzeżone granice, pustynie, malownicze pasma górskie, ogarnięte monsunem Indie i burzliwy ocean - „przez płonący Wschód”. Okładka książki Przez płonacy wschód
• Pątnik Karapeta... (Warszawa 1923); najnowsze wydanie
• Ludzkość (Warszawa 1925);
• Z dnia na dzień (Warszawa 1926); najnowsze wydanie (link)
Opublikowane po raz pierwszy w 1926 roku, Z dnia na dzień to jedno z najwybitniejszych osiągnięć Ferdynanda Goetla i zarazem jedna z nagłośniejszych powieści dwudziestolecia międzywojennego. Z dnia na dzień cieszyło się dużym uznaniem krytyki i czytelników – do 1939 roku ukazały się trzy wydania krajowe powieści, wydano ją też m. in. w Wielkiej Brytani i USA, Francji, Niemczech i Włoszech, a w 1929 roku zekranizowano w reżyserii Józefa Lejtesa. Po 1945 Z dnia na dzień wznowiono na emigracji w 1957 roku, natomiast w PRL powieść wraz z całym dorobkiem Goetla została obłożona zapisem cenzorskim. Okładka książki Z dnia na dzień
• Egipt (Lwów 1927);
• Humoreski (Warszawa 1927);
• Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
• Samuel Zborowski (Warszawa 1929);
• Serce lodów (Warszawa 1930);
• Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
• Podróż do Indii (Warszawa 1933); najnowsze wydanie (link)
• Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
• Pod znakiem faszyzmu (Warszawa 1938); najnowsze wydanie (link)
• Cyklon (Warszawa 1939);
• Czasy wojny (wspomnienia, Londyn 1955); najnowsze wydanie (link)
Czasy wojny należą do najciekawszych książek Ferdynanda Goetla. Ich wartość polega nie tylko na ocaleniu od zapomnienia nieznanych czy niechętnie opisywanych przez świadków faktów z życia okupowanej Polski (np. opis wizyty Goetla w Katyniu, obraz życia codziennego wojennej Warszawy), ale także na szczególnej perspektywie, z jakiej owe wydarzenia zostały przez autora opisane. Okładka książki Czasy wojny
• Nie warto być małym (Londyn 1959); najnowsze wydanie
Nie warto być małym to najmniej znana powieść Ferdynanda Goetla i zarazem ostatnia opublikowana za życia pisarza. Książka ta jest testamentem Goetla i zarazem przesłaniem całej jego twórczości, której Nie warto być małym jest interesującym i wzruszającym domknięciem. Okładka książki Nie warto być małym
• Anakonda (pośmiertnie, Londyn 1964);
• Patrząc wstecz (pośmiertnie, Londyn 1966); najnowsze wydanie
. Patrząc wstecz to niezwykle barwny, pełen humoru i nostalgii pamiętnik pisany pod koniec życia Ferdynanda Goetla. Autor wspomina w nim swoje dzieciństwo, burzliwą młodość, dramatyczne spotkania z Tatrami, studia w Wiedniu i lata przeżyte w Warszawie, tuż przed wybuchem I wojny światowej. Książkę zamyka malowniczy opis przygód pisarza w dalekim Turkiestanie, gdzie został zesłany przez Rosjan w 1914 roku. Okładka książki Patrząc wstecz

• Publikacja o Ferdynandzie Goetlu

• Pisarz w czasach wojny i emigracji
Praca przedstawia i analizuje końcowy okres życia i twórczości Ferdynanda Goetla (1890-1960), przypadający na lata II wojny światowej i powojennej emigracji. Pisarz uczestniczył wtedy w ważnych wydarzeniach: podczas niemieckiej okupacji organizował w Warszawie pomoc dla środowiska literackiego, brał czynny udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym, pojechał także z pierwszą polską delegacją na miejsce odkrytej w Katyniu zbrodni. Po wojnie, ścigany z powodów politycznych przez władze komunistyczne, znalazł się na emigracji w ,,polskim Londynie”. Żyjąc w trudnych warunkach materialnych, dotknięty ponadto poważną chorobą oczu, nie zaprzestał twórczości literackiej, którą potwierdził swoją pozycję wybitnego twórcy. Szczegółowa rekonstrukcja biografii pisarza osadzona jest na szerszym tle historycznym i dokonywana w oparciu o świadectwa i dokumenty różnego pochodzenia. Prezentacja twórczości, usystematyzowanej według kryterium genologicznego, omawia wszystkie uprawiane przez Goetla dziedziny pisarstwa (nowelistyka, powieści, proza wspomnieniowa, dramaturgia, próby poetyckie oraz publicystyka). Całość dopełnia kompletna bibliografia podmiotowa i przedmiotowa. Okładka książki Pisarz w czasach wojny i emigracji

Listy



    1906.01.16   List do Walerego
    1907.03.07   Kartka do Walerego
    1908.11.07   List do Walerego
    1909.01.23   List do Walerego
    1909.01.30   List do Walerego
    1909.12.14   List do Walerego
    1910.02.06   List do Walerego
    1910.02.16   List do Walerego
    1942.03.30   List do Walerego
    1942.05.01   List do Walerego
      Kartka do Walerego
      List do Walerego jako kadet



Listy



    1917.01.14   List do Matki
    1925.06.18   List do Matki
    1925.07.23   List do Matki



Listy



    1916.06.14   Kartka do F. Turlińskiego



Galeria

[]>

Ferdynand i Walery Goetlowie na wakacjach u dziadków Barbary
i Floriana Koehlerów w Odrawie, 1901 r.

[]>

Ferdynand i Walery Goetel, fotografia z ok. 1985 r.

[]>

Ferdynand Goetel w mundurze szkoły kadetów

[]>

Ferdynand Goetel – sekretarz Akademii Górniczej w Krakowie

[]>

Wycieczka Pen Club’ów pod Czorsztynem w Pieninach, czerwiec 1930 r.

[]>

Ferdynand Goetel, lata 30

[]>

Ferdynand Goetel z drugą żoną Haliną, ok. 1942 r.

[]>

Ferdynand Goetel, Londyn, koniec lat 50

[Powrót na górę strony]

Informacje o wystawie

Wystawa „Walery i Ferdynand Goetlowie w sozologii i literaturze” była prezentowana w Bibliotece Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej od maja do lipca 2014 roku. Powstała z inicjatywy dr. Piotra Chrząstowskiego, pracownika Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej AGH, wnuka Walerego Goetla.

Prezentowane na wystawie eksponaty pochodziły ze zbiorów prywatnych dr. Chrząstowskiego, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Muzeum Historii AGH oraz zbiorów Biblioteki Głównej

Komisarz: Ewa Szaflarska

Współpraca: pracownicy Oddziału Informacji Naukowej w składzie:
A. Chadaj, M. Dudek, P. Iskrzycka-Mysiak, D. Kozaczek, K. Madej, L. Müller, M. Musiał, S. Olszyk, D. Ryś, H. Sieński, K. Sikorska-Kościółek, J. Stanek, E. Szaflarska

Zdjęcia: Jacek Rzepczyński

Strony WWW wykonał Jacek Rzepczyński

Nadzór merytoryczny nad zawartością stron WWW – pracownicy Oddziału Informacji Naukowej

Zdjęcia z otwarcia

[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []
[] [] []

Galeria

• Widok ogólny

[] []
[] []
[] []
[] []
[] []
[]

• Gabloty

[] []
[] []
[] []
[] []
[] []
[] []
[]
[] []

• Plansze

[] []
[] []
[]

• Eksponaty

[] []
[] []
[] []
[] []
[] [] [] []
[] [] [] []
[] []
[] []
[] []
[] []
[] []
[] []

[Powrót na górę strony]